*** توضیحاتی که در این صفحه نوشته شده ، بصورت کلی و خلاصه می باشد . زیرا رنگ عنصر پیچیده و گسترده ای در طراحی می باشد و از چهاچوب موضوع این وبلاگ خارج است .
مفهوم رنگ :
بصورت کلی رنگ را از دو دیدگاه می توان بررسی نمود :
1 - رنگ از ماده ای که تشکیل شده از رنگدانه های مختلف است ، پدیدار میگردد که اصطلاحا به آن ها بست می گویند . مانند : آکریلیک ، گواش ، رنگ روغن . آبرنگ
2 - رنگ موضوعی است مربوط به چگونگی دیدن و درک آن به عناصر زیر بستگی دارد :
I - نور به عنوان منبع فرآیندی که بدون آن رنگ ها دید نمی شوند .
II - سطح اشیا که باعث میشود ، رنگ همان همان بخشی از طیف نور که از اشیا به چشم منعکس می شود ، دیده شود .
III - چشم انسان نور بازتاب یافته از سطح اشیا را در یک فرآنید پیچیده به کمک سلول های نوری شبکیه تشخیص می دهد . نور با عبور از شبکیه توسط اعصاب بیناییبه شکل علائمی خاص به مغز انتقال می یابد و این علائم در مغز بصورت رنگ تشخیص داده می شود .
فیزیک رنگ :
تجزیه ی نور سفید در سال 1676 میلادی ، به صورت طیفی از رنگ ها ، توسط ایزاک نیوتن دانشمند انگلیسی انجام شد .
رنگ های قرمز نارنجی ، زرد ، سبز ، نیلی ، و بنفش از طیف نوری بدست آمد .امواج نور ، رنگ ها را به وجود می آورد و چشم انسان فقط رنگ هایی را که طول موج آن ها بین 800 تا 400 میلی میکرون باشد ، می بیند . مثلا زمانی که یک سیب را قرمز می بینیم ، یعنی آن سیب تمام نور ها را در خود جذب کرده است و فقط نور قرمز را بر میگرداند .
امواج کوتاه تر از 380 و بلند تر از 760 نانومتر ، قابل دیدن نیستند ; مانند امواج اورای بنفش ، اشعه ایکس ، امواج گاما ،مادون قرمز و امواج مخابراطی و ...
انواع رنگ ها :
رنگ های اصلی
قرمز - زرد - آبی
رنگ های درجه دوم
ترکیب قرمز + زرد = نارنجی
ترکیب آبی + زرد = سبز
ترکیب قرمز + آبی = بنفش
رنگ های درجه سوم
از ترکیب کردن رنگ های اصلی با رنگ های درجه دوم ، رنگ های زیر بدست می آید :
قرمز - نارنجی
قرمز - بنفش
بنفش - آبی
سبز - آبی
سبز - زرد
*نکته : در واقع رنگها به دو دسته رنگین ( کروماتیک ) و سیاه سپید خاکستری ( آکاروماتیک ) تقسیم می شوند . اگر بخواهیم این رنگ هارا با هارمونی برسانیم باید از حیث ارتفاع رنگی ( درجه روشنی و تیرگی ) هم اندازه به کار رود . در اینصورت رنگهای آکروماتیک ، خاصیت بی رنگی خود را از دست داده و رنگی به نظر می آیند .
انواع کنتراست رنگ ها :
منظور از کنتراست ، مقایسه تضادی است که از دو رنگ و چگونگی تحت تأثیر قرار گرفتن آن دو باهم .
تضاد ته رنگ :
- ته رنگ ، یعنی خود رنگ
- در این تضاد از رنگ های اصلی با شدت زیاد استفاده می شود :
قرمز + زرد + آبی
زرد + قرمز + آبی
قرمز + آبی + سبز
بنفش + زرد + آبی
- رنگهای اصلی و درجه دوم را با رنگهای سیاه و سفید جدا کنیم ، شدت تضاد آنها کم می شود و هر رنگ اثر عینی و واقعی خود را خواد داشت .
- رنگ های اصلی شدیدترین تضاد را باهم دارند و رنگ های درجه دوم شدت تضاد کمتری دارند .
- رنگ های اولیه و درجه دوم در حالت خالصی ، دارای شکوه و اصالت خاصی هستند .
تضاد تاریک و روشن :
- تضاد دو رنگ سیاه و سفید اوج این تضاد است .
- زرد به عنوان روشن ترین رنگ و بنفش به عنوان تیره ترین رنگ دایره ی رنگ ، شدیدترین درجه کنتراست را باهم دارند .
- درجات مختلف خاکستری های رنگی میتوانند در کنار یکدیگر ، کنتراست تیرگی و روشنایی رنگ را بوجود بیاورد.
- ارزش های تیره و روشن رنگ ها معمولا بستگی به شدت و نوع نوری دارد که بر ان تابیده می شود . وقتی که از شدت نور کاسته می شود رنگ های گرم مثل قرمز ، نارنجی و زرد ، تیره و خاموش به نظر می رسند و بر عکس رنگ های سرد مثل سبز و آبی ،روشن تر دیده می شوند .
- چراغ های تنگستن که روشنایی گرمی دارند ، باعث جلوه ی بیشتر رنگ های گرم و تیره کردن رنگ های سرد می شوند .
- در چراغ های فلورسنت این حالت معکوس است ; رنگ های سرد روشن تر و رنگ های گرم تیره تر دیده می شوند .
- نور روز بهترین وضعیت روشنایی ، برای دیدن رنگ ها به طور طبیعی است .
*نکته : ارتباط میان فضای منفی و مثبت ، به کمک تیرگی و روشنی رنگ ها پدیدار می شود .
تضاد سرد و گرم :
- کنتراست سرد و گرم بر پایه ی احساس رونی از دیدن رنگ ها بوجود می آید .
- رنگ هایی را که به قرمز متمایل می شوند ، گرم و رنگ هایی را که به آبی متمایل می شوند ، سرد می نامند .
- معمولا در دایره ی رنگ ، رنگ های گرم در سمت و رنگ های سرد در سمت چپ داسره قرار دارند .
- قرمز - نارنجی گرم ترین رنگ و سبز - آبی ( اکسید منگنز ) ، سرد ترین رنگ دایر ه ی رنگ به شمار می آید .
- رنگ های گرم ، آفتابی ، کدر ، محرک ، انبوه ، زمینی ، نزدیک ، سنگین و خشک هستند .
- رنگ های سرد ، ابری ، شفاف ، مسکن ، نادر ، هوایی ، دور ، سبک و نمناک هستند .
کنتراست مکمل :
- کنتراست مکمل از باارزشترین کنترساتهای هتگانه است که سه کنترسات بعدی ، بر پایه ی این کنتراست قرار دارد .
- کنتراست مکمل اساس زیبایی شناسی طبیعت می باشد .
- زمانی دو رنگ مکمل یکدیگر هستند که بیشترین تأثیر گذاری را بر وری هم داشته باشند و درخشش قدرت فام و به شدیدترین مرتبه ی ارتقا برسد .
- در درایره ی رنگی ، دو رنگ مکمل بصورت قطری روبروی یکدیگر قرار میگیرند . مانند : زرد و بنفش ، قرمز و سبز ، آبی و نارنجی
- نیار به رنگ هتی مکمل ، یک نیاز بصری است. هر زمان که چشم ما رنگی را زیاد ببنید ، طبیعتا به دنبال رنگ مکمل آن میگردد . چنانچه در این هنگام چشمان خود را ببندیم ، رنگ مکمل دیده شده را در پشت پلک خود می بینیم که آن را جانشین یا پس تصویر می گویند .
*نکته : از مخلوط دو رنگ مکمل ، رنگ خاکستری کروماتیک بدست می آید .
کنتراست همزمانی یا سیمولتانه :
- چشم انسان پس از دیدن هر رنگی خواستار رنگ مکمل آن است و در صورتیکه رنگ را در علم واقع نیابد ، به خودی خود آن را اینجاد میکند و به همین سبب در کنار رنگ های اصلی یا درجه دوم از خاکستری های بی فام یا خنثی ( ترکیب سیاه - سفید - خاکستری ) که معمولا شخصیت خود را از رنگ های مجاور می گیرند ، استفاده میکند .
- این حالت هنگامی به اوج می رسد که تیرگی خاکستری مورد نظر متناسب با میزان تیرگی رنگ مجاور باشد .
- کنتراست هم زمانی میان دو رنگ که به طور کامل مکمل یکدیگر نیستند نیز اتفاق می افتد . در این حالت یکی از رنگ ها ، رنگ مجاور خود را تبدیل رنگ مکمل می کند .
مثلا در یک مربع که دایره ی نارنجی در داخل آن است ، دایره به رنگ قرمز آشکار می گردد .
یک دایره ی قرمز بنفش که در یک مربع زرد قرار دارد ، به رنگ بنفش متمایل می شود .
یک خاکستری که بر زمینه ی آبی فیروز های قرار گرفته ، متمایل به قرمز است .
- کنتراست هم زمانی در میان دو خاکستری بی فام نیز وجود دارد .
کنتراست کیفیت :
- منظور از کیفیت ، حالت خلوص و اشباع رنگ می باشد .
- زمانی خلوص یک رنگ دگرگون میکند که با سیاه - سفید - خاکستری یا رنگ های مکمل ترکیب شود .
- بیشترین جذابیت بین رنگ های خالص ، رنگ هایی است که از حالت خلوص خارج شده اند .
- رنگ های اشباع شده ، وقتی با سپیده رقیق میشود ، به سردی متمایل می گردد و خاصیت خود را از دست می دهد.
-- رنگ اشباع شده ، وقتی با سیاه ترکیب شود ، از درخشندگی آن کاسته می شود و سنگین و بی کشش می شود .
- اشباع کردن رنگ با خاکستری ، رنگ را بی رمق میکند و انرژی آن را می گیرد .
کنتراست کمیت :
- کنتراست کمیت مربوط به ربطه ی دو یا چند سطح رنگین از نظر وسعت است .
- در این کنتراست ، ربطه ی بزرگی و کوچک سطح های رنگین ، نقش اصلی را دارند . هر رنگی که دارای روشنی و شدت بیشتری باشد ، باید در سطح های کمتری استفاده شود .
معمولا دو عامل در این کنتراست اهمیت ویژه دارند :
1 - قدرت و میزان درخشش و خلوص رنگ
2 - میزان وسعت سطح ( اندازه فضاهای رنگی )
- وسعت سطح ها با کم و زیاد ، بزرگی و کوچک بودن سطح مطرح می شود که رابطه ی مستقیم با طول موج رنگ ها دارد .
هارمونی رنگ ها ( هارمونی ) :
- نحوه ی انتخاب و ترکیب رنگ ها در یک اثر تجسمی ، بر اساس تجربه ی هنرمند صورت می گیرد .
معمولا رنگ هایی که با یکدیگر کنتراست ندارند ، رنگ های هماهنگی هستند :
I - رنگ های یک خانواده ی رنگی که با یکدیگر دادری خصوصیت های رنگی مشترکی هستند ، مانند گام های مختلف رنگ قرمز که با سپید و یا سیاه مخلوط شود .
II - رنگ هایی که به طور کلی از نطر سرد بودن یا گرم بودن مشابه هم هستند .
III - گاهی نیز علاقه ی شخصی افراد بهبرخی از رنگ ها ، دلیل هماهنگ بودن یا نبودن رنگ های یک ترکیب بحساب می آیند .
بنابراین ایجاد هماهنگی میان رنگ ها بر اساس ساختار طبیعی و کارکرد چشم در ارتباط ذهنی و روانی ما با رنگ ها است . این هماخنگی بر اساس موارد زیر می باشد :
1- تجربه و شناخت هنرمند از رابطه های میان رنگ ها
2- متناسب بودن وسعت سطح رنگ ها نسبت به یکدیگر3 - رعایت درجه ی خلوص و درخشش آن ها نسبت به یکدیگر
4 - متناسب بودن جهت و شکل رنگ ها نسبت به یکدیگر
انواع تعادل بصری و ترکیب بندی رنگ :
با مخلوط کردن سه رنگ اصلی میتوان ارتباط متعادلی از نظر بصری ایجاد کرد.
این اختلاط روی چرخه رنگ را ( چرخه رنگی دوازده تایی ) ، به چهار صورت میتوان نشان داد :
1- سه رنگی که در سه گشه ی یک مثلث متساوری اضلاع ، روی چرخه ی رنگ قرار می گیرند ، مانند : زرد ، قرمز و آبی و هر سه رنگی که این مثلث را بوجود بیاورد
2- سه رنگی که در سه گوشه ی یک مثلث متساوی الساقین روی چرخه ی رنگ قرار بگیرند و مانند : زرد ، قرمز - بنفش و بنفش - آبی
3- چهار رنگی که مربع را روی چرخه ی رنگ تشکیل می دهند . مانند : زرد ، قرمز - نارنجی ، بنفش و سبز - آبی
4- چهار رنگی که چهار گوشه ی یک مستطیل ، روی چرخه ی رنگ هستند . مانند : زرد - نارنجی،سبز،قرمز - بنفش و بنفش - آبی
تعادل متقارن رنگی : تعادل متفارن رنگی به تعادلی می گویند که از هر رنگی که در یک قسمت استفاده می شود ، در قسمت مقابل نیز استفاده شود. از تعادل در آثا مانند نقش فرش ، گلیم ، کاشی و ... استفاده می کنند .
تعادل نامتقارن رنگی : در این تعادل ، سعی می شود که با شناخت وسیع و درکی درست از ارزش ، تنالیته ها ، وسعت و کیفیت رنگ به تعادلی زیبا و جذاب برای بیان های مختلف حسی رسید .
تعادل از طریق جنب توجه و تاکید با اینجای فضای تمرکز : در این تعادل تأکید و تمرکز بر روی یک رنگ است، که معمولا بیان مفهومی از یک رنگ را دارد ، مثلا قرار دادن رنگ قرمز در سطح وسیع از زرد
تعادل از طریق تباین : در واقع دشوارترین روش ایجاد تعادل ، ایجاد آن از طریق تضاد است که به دانش وسیعی از کنتراست رنگ ها نیاز دارد .
ترکیب بندی رنگ ها ، بر اساس جهت های گوناگون ، معانی و مفاهیم مختلف دارد :
خط افقی : وزن ، فاصله ، وسعت و پهنا است
خط عمودی : سبکی ، ارتفاع و عمق را بیان می کند .
خط کج : حرکت و جهت ایجاد میکند .
خط دایره : یاد آور تمرکز و حرکت مدارم می باشد .
جهت متقاطع : استحکام و تأثیر بسیار شدید و کنتراست را بیان می کند .
*نکته: اگر رنگ آبی در قسمت بالا قرار گیرد ، سبک و بی وزنی می شود و اگر پایین باشد ، سنگین می شود . رنگ قرمز در بالای کادر سنگین و در پایین ، استوار و محکم است .
رنگ زرد در بالا درخشش و در پایین حالتی شناور و نامتعادل دارد .
منابع :
I - جزو ه های دانشگاهی
II - خلاقیت تصویری نوشته نصرین صدقیان :
- تاریخ هنر نوین هاروارد آرناسن - مترجم : محمد تقی فرامرزی
- هنر ذر گذر رمان هلن گاردنر
- طراحی . ارتباط بصری برونر موناری - منرجم پاینده شاهنده
- زبان تصویر جئورگی گیپس - ترجمه فیروزه مهاجر
- مبادی سواد بصری دونیس اِ داندیس - ترجمه : مسعود سپهر
- کتاب رنگ اِتین - ترجمه : محمد حسین حلیمی
- دایره المعارف هنر روئین پاکباز
- ارتباط تصویری از چشم انداز نشانه شناسی فهیمه پهلوان
- درآمدی بر تحلیل عناصر بصری در آرم فهمیه پهلوان
- اصول و مبانی هنرهای تجسمی محمد حسین حبیبی
- سی قرن طراحی گرافیک ملک محسن قادری
- شناخت هنر گرافیک سید رضا حسینی
- مفاهیم رویکردها در آخرین جنبش های هنری قرن بیستم ادوارد لوس اسمیت - ترجمه : علیرضا سمیع آذر
- جهانی شدن و هنر جدید ادوارد لوسی اسمیت - ترجمه علیرضا سمیع آذر
- تارخچه ای از طراحی گرافیک ریچارد هولیس - ترجمه سیما مشتاقی
- از نشانه های تصویر تا متن بابک احمدی