تعریف های گوناگون از حجم :
- حجم تنها عنصر بصری است که دارای طول و عرض و ارتفاع است .
- حجم تنهاعنصر بصری است که دارای نقطه ، خط و سطح است .
- از حرکت یک سطح در هر نقطه از فضا ، حجم پدید می آید .
- حرکت یک نقطه در سه بعد و حرکت یک نقطه در جهت های مختلف ، باعث ایجاد حجم می شود .
- حجم می تواند حقیقی ( مادی و قابل لمس ) باشد .
- حجم تنها عنصر بصری است که بشر به صورت کاربردی از زمان های دور از آن استفاده کرده است .
انواع جحم ها :
حجمها نیز همانند سطح ها از دیدگاه طبیعی دارای دو نوع هندسی منتظم و غیر هندسی ( غیر منتظم ) هستند .
1 - حجم های هندسی متنظم : به طور کلی به حجم هایی که شکل ثابتی دارند حجم های هندسی متنظم گفته می شود .
حجمهای اصلی : مکعب - کره - مخروط - هرم - استوانه
دسته ای دیگر از از حجم های متنظم که هم در طبیعت هم در اطراف ما یافت میشوند ، از بهم پیوستن و ترکیب حجمهای اصلی پدیدار می شئند . همانند : تخم مرغ ، میوه ها ، دختر کاج و بعضی از گیاهان .
مکعب :
ویژگی های مکعب :
- از حرکت مربع در راستای عمدی بر امتداد سطح آن مکعب بوجود می آید .
- مکعب دارای شش وجه و هشت رأس است که هر یک از برخورد سه سطح بدست می آید .
- مکعب ساده ترین و قدرتمندترین حجم است و هنرمندان در آثاران بیشترین استفاده را از ویژگی های مکعب کرده اند .
کره :
ویژگی های کره :
- از چرخش کامل یک دایره حول یک رأس از نقطه وسط آن ، کره بوجود می آید .
- کره ، در تمام شرایط ، متعادل به نظر می رسد ، مگر آنکه بر سطخ شیب داری قرار گیرد که بصورت دورانی حرکت میکند .
- کره تنها دارای یک سطح است .
- کره از دیدگاه بصری ، همان ویژگی های دایره را دارد و به حرکت بی انتها اشاره میکند .
مخروط :
ویژگی های مخروط :
- اگر یک مثلث حول محوری بصورت عمودی بچرخد ، مخروط بوجود می آید .
- مخروط زمانی که بر قاعده اش استوار باشد ، نشان دهنده تعادل است . در غیر اینصورت ، زمانی که بر رأس خورد استوار باشد ، تعادل ندارد و ایستا نیست ، مگر آنکه دو عامل مساوی در طرفین آن به حالت قرینه قرار بگیرند و باعث تداوم تعادل مخروط شوند .
- مخروط از دیدگاه بصری ، همان مفاهیم مثلث را دارد ، تنها به خاطر نرمی ای که در سطح های جانبی آن دیده میشئد ، فعالتش را نرم تر میکند .
برج آرمگاه رادکان در مشهد ( بین توس و رادکان ) __ اثر خواجه نصرالدین توسی :
هرم :
ویژگی های هرم :
- هرم یک چند وجهی است که همه وج های آن بجز یکی در یک رأس مشترک هستند .
- ارتفاع هرم ،پاره خطی است که از رأس هرم بر قائده آن عمود است .
- هرم ، با توجه به سطح های جانبی آن می تواند مثلث یا مربع باشد .
- هرم همان ویژگی های مثلث را داردو به خاطر شکستگی که در جوانب آن وجود دارد ، خشن بنظر می رسد .
- هرم فقط زمانی که بر رأس خود قرار گیرد ، غیر متعادل خواهد شد .
اهرام مصر باستان :
هرم صلح فاستر در قزاقستان :
استوانه :
ویژگی های استوانه :
- هرگاه یک مستطیل را بصورت عمودی حول طولش در یک رأس بچرخانیم ، استوانه بوجود می آید .
- حرکت دایره در امتداد محوری که از مرکز آن بگذرد ، استوانه را بوجود می آورد .
- استوانه دارای تعائل است ، به شرطی که استوانه از محور مرکزی منحرف نگردد .
- استوانه اگر بر سطح های جانبی قرار گیرد ، ناپایداری کره را دارد .
- استوانه دارای سه سطح زیرین ، رویی و گرد جانبی است .
- استوانه همان ویژگی های کره را دارد ، تنها به دلیل حرکت عمودی ، دارای ایستایی بیشتری می باشد .
برج آرامگاه شیخ حیدر در اردبیل ( مشکین شهر ) :
برج مدور در آذربایجان شرقی ( مراغه ) :
نمونه هایی از ترکیب حجم های اصلی :
آرامگاه کوروش هخامنشی در پاسارگاد :
آرامگاه عمر خیام در نیشابور __ اثر هوشنگ سیحون :
آرامگاه حافظ در شیراز :
دفتر مرکزی شرکت املاک و مستقلات الدار در ابوظبی :
استون هنج (Stonehenge) اثر یادمانی از دوره پیشاتاریخ ساخته شده در حدود 3000 تا 2000 سال پیش از میلاد :
آرمگاه ابوعلی سینا در همدان __ اثر هوشنگ سیحون :
2 - حجم های غیر هندسی : در طبیعت به حجم هایی که به طور کلی شکل ثابتی ندارند حجم های غیر هندسی یا غیر متنظم می گویند . همانند : درختها ، تپه ها ، صخره ها و ...
منابع :
I - جزو ه های دانشگاهی
II - خلاقیت تصویری نوشته نصرین صدقیان :
- تاریخ هنر نوین هاروارد آرناسن - مترجم : محمد تقی فرامرزی
- هنر ذر گذر رمان هلن گاردنر
- طراحی . ارتباط بصری برونر موناری - منرجم پاینده شاهنده
- زبان تصویر جئورگی گیپس - ترجمه فیروزه مهاجر
- مبادی سواد بصری دونیس اِ داندیس - ترجمه : مسعود سپهر
- کتاب رنگ اِتین - ترجمه : محمد حسین حلیمی
- دایره المعارف هنر روئین پاکباز
- ارتباط تصویری از چشم انداز نشانه شناسی فهیمه پهلوان
- درآمدی بر تحلیل عناصر بصری در آرم فهمیه پهلوان
- اصول و مبانی هنرهای تجسمی محمد حسین حبیبی
- سی قرن طراحی گرافیک ملک محسن قادری
- شناخت هنر گرافیک سید رضا حسینی
- مفاهیم رویکردها در آخرین جنبش های هنری قرن بیستم ادوارد لوس اسمیت - ترجمه : علیرضا سمیع آذر
- جهانی شدن و هنر جدید ادوارد لوسی اسمیت - ترجمه علیرضا سمیع آذر
- تارخچه ای از طراحی گرافیک ریچارد هولیس - ترجمه سیما مشتاقی
- از نشانه های تصویر تا متن بابک احمدی