روش BOT به عنوان یکی از روشهای جدید ومثمر ثمر مشارکت بخش خصوصی و دولتی در احداث و توسعه پروژه های زیربنایی می باشد.
از جمله مزایای این روش :
کاهش و انتقال ریسک پروژه ها به بخش خصوصی
تامین مالی پروژه های زیرساختی با استفاده از سرمایه بخش خصوصی
استفاده بهینه از ظرفیت ها و دانش و مهارت بخش خصوصی
عناصر پایه سیستم B.O.T
"Build" احداث پروژه ها یا خدمات عمومی، که با تأمین بودجه توسط سرمایه گذار بخش خصوصی به انجام می رسد.
"Operate" راه اندازی، که به وسیله شرکت مدیریت و راه اندازی پروژه انجام می شود. این شرکت نیز از بخش خصوصی است.
"Transfer " انتقال مالکیت، که تعهدی است متکی به سرمایه گذار از طریق واگذاری پروژه یا خدمات آن در مرحله پایانی به طرف اداری متعاهد بدون هیچ دریافتی و در شرایطی مطلوب.
سیستم قانونی پروژه های B.O.T
1 - سیستم قانونی قراردادهای پروژه های تأسیسات زیربنائی و خدمات عمومی B.O.T شامل تأیید و تصویب تعدادی از قراردادها و تفاهمنامه ها می باشد. به عنوان مثال قراردادها و تفاهمنامه های زیر را در بر می گیرد :
موافقتنامه امتیازدهی: این موافقتنامه بین کشور میزبان و سرمایه گذار منعقد می گردد و موارد زیر را در نظر دارد:
• پرداخت حق و حقوق مطلوب سرمایه گذار توسط کشور میزبان، جهت احداث و راه اندازی پروژه یا خدمات آن بر اساس سیستم جهانی و در چهارچوب قوانین ملی.
• وضع تعهدات سازمانی و تشکیلاتی قرارداد که سرمایه گذار از آغاز احداث پروژه، در حین راه اندازی و تا پایان مرحله واگذاری به آنها پایبند خواهد بود.
2 - موافقتنامه ایجاد شرکت پروژه: این موافقتنامه بین سرمایه گذاران سهیم در احداث پروژه و بر اساس قوانین سرمایه گذاری و شرکتها که کشور میزبان آن را وضع می نماید، منعقد می گردد.
3 - موافقتنامه احداث پروژه: این موافقتنامه بین شرکت پروژه و پیمانکاران احداث منعقد می گردد.
4 - موافقتنامه راه اندازی پروژه: این موافقتنامه بین شرکت پروژه و پیمانکاران راه انداز منعقد می گردد.
5 - موافقتنامه خرید: (در نیروگاه های برق آبی) : این موافقتنامه بین شرکت پروژه، وزارتخانه و هیأت ذیربط از کشور میزبان منعقد می گردد. این هیأت تولیدات روزانه را خریداری خواهد نمود و به پخش و تقسیم آن بین مصرف کنندگان در مقابل نرخ مشخص برای هر واحد تولیدی، خواهد پرداخت.
از آنچه گذشت روشن است که قرارداد BOT یا به عبارت دیگر قرارداد احداث، راه اندازی و انتقال مالکیت در ماهیت قانونی اش تعهد به خدمات عمومی پروژه بوده و با مبادی و اصول قراردادهای اداری قابل کنترل است.
شاید بتوان گفت اولین پروژه ای که بر اساس سیستم BOT در مصر به انجام رسید، پروژه احداث کانال سوئز و مدیریت آن بوده است. به طوریکه یک شرکت سهامی بین المللی، تحت عنوان شرکت بین المللی کانال دریایی سوئز ایجاد شد و برای احداث کانال سوئز سهام خود را بین کشورهای مصر، فرانسه، انگلیس و سایر کشورها و مؤسسات خارجی توزیع نمود. مدیریت این کانال به وسیله شرکت مذکور در طول مدت واگذاری که نود و نه سال بود، زیر نظر دولت مصر و به شرط برگشت مالکیت پروژه به دولت مصر و بر اساس مقرراتی که بر آنها اتفاق نظر شده بود، انجام پذیرفت و در ازای آن، شرکت مالیات سالیانه ای به دولت می پرداخت.
انواع قراردادهای منعقده بر اساس سیستم B.O.T
انواع قراردادهای احداث، راه اندازی و انتقال مالکیت را می توان به صورت زیر تفکیک نمود:
الف) قراردادهای احداث، راه اندازی و انتقال مالکیت (B.O.T) :
قراردادهایی که بین بخش دولتی و بخش خصوصی در زمینه های احداث پروژه های زیربنائی و خدمات عمومی منعقد می گردد.
این قراردادها هنگامی که کمیته اداری قرارداد، شخص یا شرکت خصوصی سرمایه گذار را جهت تأمین اعتبار و احداث یکی از پروژه های زیر بنائی انتخاب می نماید، تحقق می یابد. (غالباً غرض همین است(
ب) قراردادهای احداث، مالکیت، راه اندازی و انتقال مالکیت (B.O.O.T) :
اصطلاح B.O.O.T حروف اختصاری عبارات Build, Ownership, Operate, Transfer می باشد. یعنی احداث یا ایجاد پروژه، مالکیت دارنده امتیاز رسمی آن در طول مدت قرارداد، حق راه اندازی آن در خلال این مدت و در نهایت انتقال مالکیت پروژه به دولت و یا طرف اداری قرارداد.
ج ) قراردادهای احداث، مالکیت و راه اندازی (B.O.O) :
اصطلاح B.O.O حروف اختصاری عبارات Build, Operate, Ownership می باشد. یعنی احداث، مالکیت مقید پروژه در طول مدت قرارداد و حق راه اندازی در خلال مرحله واگذاری.
د ) قراردادهای احداث، اجاره و انتقال مالکیت (B.L.T) :
اصطلاح B.L.T حروف اختصاری عبارات Build, Lease, Transfer می باشد. یعنی احداث پروژه برای دولت، اجاره آن از دولت و سپس انتقال مالکیت پروژه به دولت بر حسب شرایط.
ه) قراردادهای احداث، انتقال مالکیت و راه اندازی (B.T.O) :
اصطلاح B.T.O حروف اختصاری عبارات Build, Transfer, Operate می باشد. این نوع قراردادها بین دولت و شخص یا شرکت خصوصی سرمایه گذار جهت احداث پروژه های خدمات عمومی منعقد شده و سپس مالکیت پروژه به دولت انتقال می یابد. به همراه این نوع قرارداد، در ازای کارکرد و درآمدهای حاصل از راه اندازی پروژه، قرارداد دیگری جهت مدیریت و راه اندازی پروژه در طول مدت واگذاری منعقد می گردد. و بدین ترتیب برخلاف قرارداد (B.O.T)، دولت از ابتدای امر مالک پروژه خواهد بود.
و) قراردادهای طراحی، احداث، تأمین اعتبار و راه اندازی (D.B.F.O) :
اصطلاح D.B.F.O حروف اختصاری عبارات Design, Build, Finance, Operate می باشد. بر اساس این نوع قراردادها دولت بر ایجاد پروژه های زیربنائی و خدمات عمومی مطابق با شرایط فنی و طراحی های معین شده به وسیله سیستم های مشاوره ای خود، با سرمایه گذار به اتفاق نظر می رسد و سرمایه گذار نیز به وسیله تجهیزات و ماشین آلات، عهده دار ایجاد و عرضه پروژه می شود.
سرمایه گذار زیر نظر دولت و طبق ضوابط دولتی به راه اندازی پروژه می پردازد. از آنجا که در ازای زمین، مبلغی مشخص و در ازای واگذاری امتیاز، درصدی از درآمدها به دولت می رسد؛ پس از پایان مرحله واگذاری، مالکیت پروژه به دولت انتقال نمی یابد.
ز ) قراردادهای نوسازی، مالکیت، راه اندازی و انتقال مالکیت (M.O.O.T) :
اصطلاح M.O.O.T حروف اختصاری عبارات Modernize, Operate, Own, Transfer می باشد. در این نوع قراردادها سرمایه گذار، نوسازی یکی از پروژه های خدمات عمومی یا زیربنائی و تحول تکنولوژی آن مطابق با مدرنترین تکنولوژی جهانی را متعهد شده، در طول مدت واگذاری مالک پروژه گردیده و عهده دار راه اندازی آن می شود و در پایان دوره مالکیت پروژه را بدون هیچ دریافتی به دولت واگذار می نماید. بدیهی است که سرمایه گذار در خلال دوره واگذاری درآمدهای راه اندازی پروژه را کسب می نماید.
ح ) قراردادهای بازسازی، مالکیت و راه اندازی (R.O.O) :
و اما اصطلاح R.O.O حروف اختصاری عبارات Rehabilitate, Operate, Own می باشد. در این حالت، قرداد به منظور بازسازی یکی از پروژه های دولتی که نیاز به بازسازی و پشتیبانی داشته باشد، بین دولت و سرمایه گذار منعقد می شود. این بازسازی می تواند در ساختمان و اثاثیه باشد یا در ماشین آلات، دستگاه ها، تجهیزات، ابزار با تکنولوژی پیشرفته و غیره.
ملاحظه می شود که چهار نوع اول این قراردادها بیشترین کاربرد را دارند.
مشارکت بخش خصوصی در ارائه خدمات جهت پروژه های زیربنائی، بر اساس میزان انتقال مالکیت دارائی ها و مدیریت از بخش دولتی به بخش خصوصی و نیز با توجه به انتقال ریسک های مالی، فنی و تجاری ناشی از آن از دوش بخش دولتی به بخش خصوصی، به چند نوع تقسیم می گردد.
در این اثنا مشارکت بخش خصوصی در ارائه خدمات زیربنائی، شش حالت تدریجی و تصاعدی زیر را در بر می گیرد:
1- قراردادهای خدماتی : Services Contracts
2 - قراردادهای مدیریتی (راه اندازی و نگهداری) : Contracts Operation and Maintenance
3 - اجاره : Contracts Lease
4 - قراردادهای اعطای امتیاز خدمات عمومی : Contracts Concession
5 - احداث، مالکیت، راه اندازی و انتقال مالکیت (B.O.O.T) :Build, Own, Operate, Transfer
6 - خصوصی سازی پروژه های زیربنائی Privatization یا ساخت، مالکیت و راه اندازی
Instagram.com/mehdizade_print
https://www.linkedin.com/in/mohammadreza-mehdizade
09101436763