کانون اصلاح و تربیت

تاریخچه و اهداف تأسیس کانون اصلاح و تربیت

بزهکاری کودکان نوجوانان و روشهای خاص اصلاح و تربیت آنان با توجه به شرایط سنی و اجتماعی و علل و انگیزه های غالبا متفاوت بزهکاری در این قشر با سایر بزهکاران بزرگسال ، موجب نگرش و توجه جرم شناسان و جامعه شناسان و مددکاران اکثر جوامع شده و در نهایت موجب گردید تمهیداتی جهت نگهداری و تربیت و تهذیب کودکان و نوجوانان مجرم با قوانین خاص درنظر گرفته شود . به همین منظور در ایران در سال ١٣۴٧ در منطقه شمال غرب تهران واقع در محله شهرزیبا ساختمان و ابنیه اولین مجتع نگهداری اینگونه بزهکاران بنام (کانون اصلاح و تربیت کودکان و نوجوانان) تأسیس و شروع به فعالیت نمود . طبق ماده ١٨ آئین نامه قانونی و مقررات اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور کانون مزبور چنین تعریف گردیده است «کانون اصلاح و تربیت مرکزی است جهت نگهداری ، اصلاح و تربیت و تهذیب اطفال غیربالغ و بزهکار یا بزهکارانی که کمتر از ١٨ سال تمام سن داشته باشند ». هدف قانونگذار از تمایز و جداسازی اینگونه بزهکاران توجه به واقعیتهای ملموس در جوامع شهری و تنگناهای ایجاد شده در مسیر زندگی افراد جامعه بخصوص کودکان و نوجوانان که غالباً در اثر سوءاستفاده از ناآگاهی و عدم شناخت این قشر از قوانین و مقررات جاری و رشد عقلی و روانی می باشد .

براین پایه و استدلالات موجه با جداسازی بزهکاران نوجوان از بزرگسالان ، لزوم نگهداری و نظارت و تربیت و تهذیب و اصلاح و بازگشت آبرومندانه به جامعه از دغدغه های هرنوع جوامع مترقی محسوب و براین اساس کانون اصلاح و تربیت نیز با کادری مجرب و آموزش دیده با اهداف بر شمرده فعالیت خود را آغاز نمود .

از لحاظ ساختاری کانون اصلاح و تربیت از بخشهای مختلفی تشکیل که اهم آن به شرح ذیل می باشد :

امور مدیریت داخلی و مددکاری

بهداری و مرکز مشاوره و سالن ملاقات

امور فرهنگی و آموزش

اداری ، مالی ، خدماتی

امور انتظامی

در حال حاضر کانون زیرمجموعه اداره کل زندانهای تهران بوده و به عنوان یک مجتمع تربیتی نوجوانان زیر ١٨ سال (دختر و پسر) را نگهداری می کند .

کانون اصلاح و تربیت

کانون اصلاح و تربیت تهران در سال ١٣۴٧ تأسیس و آغاز به کار کرد . با بررسی تاریخچة آن به این نتیجه می‏رسیم که اندیشه و ساماندهی این اقدام متناسب با نیاز جامعه و اطفال بزهکار بوده است.

کودکان و نوجوانان معارض قانون بخاطر رفتار یا انجام اعمالی به تشخیص دادگاه صالح به کانون اصلاح و تربیت تحویل می‏شوند. این مرکز در ورود مددجو و صدور حکم آزادی نقشی ندارد، و دادگاه آن را تعیین می‏نماید. براساس مادة ١٩ آیین‏نامه قانونی و مقررات سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی، کانون اصلاح و تربیت، مرکزی است جهت نگهداری، اصلاح و تربیت، تهذیب اطفال غیربالغ و بزهکارانی که کمتر از ١٨ سال سن داشته باشند. یکی از مهمترین آثار تأسیس کانون اصلاح و تربیت جداسازی مجرمین زیر ١٨ سال از مجرمین بزرگسال است. پس از آن اقدامات و فعالیتهای اصلاحی و تربیتی است. کانون در زمینی به مساحت تقریبی ۴٠ هزارمترمربع در شمال غربی تهران واقع شده است و دارای محل اسکان، ساختمان اداری، روانشناسی، مددکاری، بهداری، آشپزخانه، سالن غذاخوری، سالن ملاقات، کارگاههای فنی‏حرفه‏ای، آموزشگاه، کتابخانه، ورزشگاه و استخر می‏باشد.

این مرکز بطور میانگین سالانه ٢۶٣٧ نفر را پذیرش می‏نماید که از بین آنان ۴۴٧ نفر دختر و ٢١٩٠ پسر می‏باشند و معمولاً ٢۵٠ نفر پسر و ۶٠ نفر دختر همزمان در آن اقامت دارند.

بزهکاری پدیده‏ای روانی و اجتماعی است و نظر به اینکه عوامل اجتماعی نقش مؤثری در بروز و رفع آن دارد، مدیریت و شیوه اداره کانون برمبنای اصل مشارکت می‏باشد.

مشارکت سازمانهای بین ‏المللی:

 یونیسف اقدام به برگزاری دوره‏های آموزشی برای کارکنان و تسهیل تبادل تجارب علمی و عملی از طریق بازدیدهای بین‏المللی نموده است و در تأمین امکانات آموزشی همکاری داشته است. همچنین کانون مورد بازدید گروههای مختلف بین‏المللی مانند سازمان اصلاحات جزائی قرار گرفته است.

مشارکت نهادهای دولتی:

وزارت آموزش پرورش با احداث هنرستان کاردانش، تأمین نیروی انسانی و برگزاری امتحانات رسمی با این مرکز همکاری کرده است. سازمان فنی حرفه‏ای وزارت کار و امور اجتماعی نیز با تأمین مربیان مجرب در برگزاری دوره‏های آموزش فنی حرفه‏ای برای مددجویان مشارکت دارد. مجتمع قضائی رسیدگی به جرائم اطفال در تعریف شخصیت کودکان معارض قانون مشارکت دارد و در صدور احکامی که بعضاً منجر به استفاده از مجازات‏های جایگزین حبس شده تأثیر گذار بوده است.

 همچنین شهرداری تهران مسئولیت زیباسازی محوطه کانون را عهده‏دار است و در راه‏اندازی خانه‏های حمایتی (خانه من) مشارکت دارد. سایر سازمانها و مؤسسات دولتی مانند تربیت بدنی و مراکز بهداشت و درمان منطقه نیز با این مرکز همکاری دارند.

مشارکت مردمی و سازمانهای غیردولتی (NGO):

اکثریت قریب به اتفاق همکاران مردمی ، زنان میانسال مجرب و تحصیل کرده‏ای هستند که به عنوان نمادی از مادر، با مددجویان ارتباط برقرار می‏کنند و پاسخگوی نیازهای عاطفی آنان می‏باشند. همکاران افتخاری این مرکز همچنین در آموزش و تربیت مددجویان مشارکت دارند و از آنانی که نیازمندند حمایت‏های مالی می‏نمایند.

مشارکت مددجویان تحت عنوان شورای شهر کانون:

شورای شهر کانون، توسط مددجویان مقیم کانون و از میان افراد داوطلب انتخاب می‏گردد و فردی که حائز بیشترین آراء باشد بعنوان شهردار برگزیده می‏شود و مسئولیت کمیته‏های فرهنگی، خدمات، بهداشت، انتظامی و ورزشی را به عهده می‏گیرد.

این امر به مددجویان امکان مشارکت و مسئولیت‏پذیری در اداره امور داخلی کانون را می‏دهد و نیز تمرین مهارتهای اجتماعی برای زندگی در جامعه مدنی را برای آنان میسر می‏سازد. بعلاوه آنان از این طریق می‏توانند در رسیدگی به مشکلات سایر مددجویان و تلاش برای رفع آن مشارکت نمایند.

اقدامات تأمینی

پذیرش و تشخیص:

مددجو پس از ورود، در قسمت نگهداری موقت اسکان داده می‏شود و اقدامات زیر، حداکثر ظرف یک هفته در مورد او به اجرا گذاشته می‏شود:

اقدامات بهداشتی اولیه مانند تحویل لوازم بهداشتی مانند خمیردندان، حوله، مسواک، شامپو، لباس زیر و لباس رسمی.

تشکیل پرونده قضایی توسط اجرای احکام.

تشکیل پرونده شخصیتی و اجتماعی توسط روانشناس و مددکار اجتماعی.

تشکیل پرونده بهداشتی، توسط پزشک کانون.

واکسیناسیون و بیماریابی.

شناسایی استعداد و توانایی حرفه‏ای و تحصیلی.

طبقه بندی و اسکان مددجویان در خوابگاه‏های مربوطه.

اسکان:

کانون دارای ٩ محل اسکان اطفال بصورت مجزا می‏باشد.

خوابگاه و محل نگهداری دختران و پسران و اطفال زیر سن بلوغ (کمتر از ١۴ سال)، بخش نگهداری موقت (جدیدالورود) و بخش نگهداری مجرمین خطرناک و مددجویان متخلف بصورت مجزا می‏باشد.

محل نگهداری اطفال براساس تشخیص شورای طبقه بندی و انضباطی تعیین می‏شود.

اعضای شورای فوق عبارتند از:

١- مدیر کانون ٢- رئیس اداره قضایی ٣- رئیس اداره فرهنگی ۴- روانشناس

۵- مسئول خوابگاه‏ها ۶- مددکار اجتماعی ٧- قاضی ناظر بر امور قضائی کانون.

ملاقات :

هر مددجو هفته‏ای یک بار به مدت ٣٠ دقیقه، با مدیریت واحد مددکاری، در اتاق‏های مجزا با خانواده بدون مأمور مراقب، دیدار حضوری دارد.

خانواده‏ها در سالن ملاقات توسط مددکاران، روانشناسان، مسئولین قضایی و برگه‏های اطلاع‏ رسانی که متناسب با مشکلات اطفال تهیه شده است مورد مشاوره، راهنمایی و دانش‏افزائی قرار می‏گیرند.

بهداشت، درمان، تغذیه

پیشگیری شامل واکسیناسیون، بیماری و کنترل بیماریهای واگیردار.

درمان بیماران بصورت سرپایی، بستری و تحت نظر.

معرفی بیماران نیازمند به امکانات تخصصی مراکز درمانی خارج از کانون.

همکاری با شبکه بهداشت و درمان در ارتقاء سطح بهداشت کانون.

مشاوره در تنظیم برنامه غذایی اطفال.

نظارت و اقدام درمورد بهداشت فردی و بهداشت محیط کانون.

ارائه خدمات دندانپزشکی، روانپزشکی، آموزش تنظیم خانواده، تزریقات و پانسمان، و خدمات دارویی.

اقدامات حمایتی:

معاضدت حقوقی با همکاری وکلای منتخب کانون و وکلای دادگستری و مسئولان قضائی کانون، جهت دفاع و مشاوره حقوقی و پیگیری پرونده قضائی مددجو.

تقاضای تخفیف مجازات و تجدید نظر در احکام صادره و آزادی مشروط.

معرفی مددجویان معسر به مراجع ذیصلاح.

معرفی مددجویان واجدشرایط به افراد خیر و مؤسسات خیریه جهت پرداخت جرائم نقدی و دریافت کمکهای مالی.

شرکت در جلسات دادگاه و اعلام نظریه درباره مددجو توسط روانشناسان و مددکاران اجتماعی.

مراقبت بعد از آزادی:

اقدامات روانشناسی و مددکاری که شامل موارد زیر می‏باشد:

پیگیری درمان فردی و اجتماعی.

معرفی به مراکز مشاوره و روان درمانی پس از آزادی.

آماده سازی مددجویان برای درک و مقابله مؤثر با پدیده‏های اجتماعی و نظارت.

کاریابی و بکارگماری مددجویان با توجه به استعدادها و علایق.

پیگیری امور تحصیلی، شغلی و خانوادگی.

ایجاد سازگاری بین مددجو و خانواده و جامعه.

خانه ‏های حمایتی و هدایتی (خانه من):

خانه من براساس اصول مؤسسه زدایی، کوچک سازی و یکپارچگی اجتماعی طراحی شده است و دارای ویژه‏گیهای زیر است:

اسکان مددجویان بی‏سرپناه، بی‏سرپرست و بدسرپرست در صورت تمایل.

نگهداری مددجویانی که به حکم دادگاه به مجازات جایگزین محکوم شده‏اند.

ظرفیت پذیرش هر خانه حداکثر ۶ نفر می‏باشد که در نقاط مختلف شهر قرار دارند. هر خانه دارای سرپرستی است که ویژه‏گیهای مصوب در آئین‏نامه را دارا می‏باشد.

مددجویان با داشتن سن بالاتر از ١٨ سال، درآمد مناسب و مکفی با توانائی زندگی مستقل، آمادگی برای پذیرش خانواده، پیدا کردن اقوام نزدیک یا اعضاء خانواده از «خانه من» ترخیص خواهند شد.

تأمین زندگی، حمایت عاطفی، اقدامات آموزشی، حمایت مالی، اقدامات کاریابی، پیشگیری از تکرار جرم، ارتقاء مهارتهای زندگی، استقلال فردی و خودگردانی از اهداف این طرح است.طرح خانه من دارای آئین‏نامه‏ای است که شرایط پذیرش مددجو تا زمان خروج را مشخص نموده است.

اقدامات تربیتی و اصلاحی

این اقدامات در واحدهای فرهنگی، روانشناسی و مددکاری بشرح زیر انجام می‏شود:

مددکاری:

قادرسازی و مقابله با ناملایمات

شناخت ویژگیهای اجتماعی و خانوادگی مددجو، از طریق مصاحبه با وی و خانواده و بازدید از منزل.

ارتباط حرفه‏ای و همدلانه با مددجو، مشاوره فردی و خانوادگی، برای توانمندی و مقابله با مشکلات.

ارتباط با مراکز خدمات اجتماعی و درمانی مانند بهزیستی – بیمارستانها – اداره سرپرستی دادگستری و …

برقراری و حفظ ارتباط مستمر مددجو و خانواده از طریق ملاقات، مکالمه تلفنی و مکاتبه.

فرهنگی و آموزشی

تشکیل کلاسهای درس در پایه‏های مختلف تحصیلی و برگزاری امتحانات.

تحصیل در هنرستان کاردانش تحت نظارت آموزش و پرورش.

آموزش و ارتقاء مهارتهای فنی‏حرفه‏ای در رشته‏های مختلف، تحت نظارت و اجرای سازمان آموزش فنی‏حرفه‏ای وزارت کار و امور اجتماعی و اعطاء گواهینامه حرفه آموزی.

آموزش دینی و اخلاقی و تقویت باورهای مذهبی.

آموزش مهارتهای ورزشی در رشته‏های مختلف و تقویت ملامت جسمی و روانی، با نظارت و همکاری سازمان تربیت بدنی.

برگزاری مراسم ملی و مذهبی به منظور تقویت مهارتهای اخلاقی و اجتماعی.

نگارش و انتشار نشریات داخلی بنام خانه ما (پسران) و شاید بهاری دیگر (دختران)، به منظور بیان مشکلات و ارائه نظر و شکوفائی استعدادهای نهفته آنان.

آموزش نقاشی، موسیقی، بازیگری برای تهییج و تخلیه هیجانی، پرورش و کشف استعدادهای هنری، تقویت اعتماد به نفس و خودباوری.

تجهیز کتابخانه و سالن مطالعه با امکانات و کتابهای مناسب و متنوع.

تشویق و ترغیب مددجویان به مطالعه با استفاده از سیستم دسترسی مستقیم به کتاب، قصه خوانی، و دعوت از نویسندگان، شعرا و مترجمین کتاب.

برگزاری و شرکت در نمایشهای مختلف هنری.

روانشناسی

شناخت ویژگیهای شخصیتی، توانائی هوشی، اختلال رفتاری و روانی، با اجرای آزمونهای روانی و مصاحبه.

مشاوره و راهنمایی و کمک به سازگاری اطفال با محیط کانون.

مشاوره و راهنمایی برای چگونگی کنارآمدن با مشکلات مددجویان در خانواده.

روان درمانی فردی و گروهی مددجویان.

شناسایی بیماران روانی و معرفی به روانپزشک.

اعلام نظر کارشناسانه به دادگاه و مراجع ذیصلاح در مورد وضعیت اطفال.

شناخت بزهکاری اطفال با جمع‏آوری اطلاعات و انجام تحقیقات علمی

رفاهی

برگزاری اردوهای تفریحی، زیارتی و سیاحتی در سراسر کشور از قبیل جنگل، دریا، کوه، آثار باستانی و دیدار از مناطق دفاع مقدس.

برگزاری رقابتهای ورزشی بین مددجویان و نوجوانان شهر به منظور رقابت سالم و ایجاد نگرش مثبت در جامعه.

استفاده از امکانات استخر، ورزشگاه، نمایش فیلم سینمایی، بوستان کانون، خرید از فروشگاه، استفاده از وسائل ارتباط جمعی.

سایر اقدامات شامل اقدامات حمایتی

مراقبت پس از خروج:

نظارت و رسیدگی به امور مددجویان بی سرپرست یا بد سرپرست پس از آزادی به عهده واحد مراقبت پس از خروج می باشد که برای جلوگیری از بازگشت مددجویان به کارهای باطل و بزهکاری و نجات از بحرانهای فردی و اجتماعی به مشکلات آنان رسیدگی کرده و در صورت امکان تسهیلات مادی نیز برای آنان فراهم خواهند کرد .

از دیگر فعالیتهای واحد مراقبت پس از خروج کاریابی موقت برای مددجویانی است که جهت جلوگیری از ارتکاب مجدد بزه بلافاصله به شغل احتیاج دارند که این مددجویان به مؤسسات وابسته معرفی می شوند و به طور موقت مشغول به کار می شوند مثل کارواش و یا رستوران و … همچنین پیگیری امور تحصیلی مددجویانی که مایل به ادامه تحصیل هستند و ارائه خدمات مشاوره ای بعد از آزادی مددجویان از دیگر فعالیتهای واحد مراقبت پس از خروج می باشد .

خانه های حمایتی و هدایتی « خانه من »

خانه من بر اساس اصول مؤسسه زدائی ، کوچک سازی و یک پارچگی اجتماعی طراحی شده است و دارای ویژگیهای زیر است:

اسکان مددجویان بی سرپناه ، بی سرپرست و بد سرپرست در صورت تمایل نگهداری مددجویانی که به حکم دادگاه به مجازات جایگزین محکوم شده اند

ظرفیت پذیرش هر خانه حداکثر ۶ نفر می باشد

پراکندگی و نامتمرکز بودن خانه ها در نقاط مختلف شهر

هر خانه دارای سرپرستی است که ویژگیهای مصوب آئین نامه را دارا می باشد

مددجویان با داشتن سن بالاتر از ١٨ سال درآمد مناسب و مکفی با توانایی زندگی مستقل ، آمادگی برای پذیرش خانواده ، پیدا کردن اقوام نزدیک یا اعضاء خانواده از « خانه من » ترخیص خواهند شد .

تأمین زندگی ، حمایت عاطفی ، اقدامات آموزشی ، حمایت مالی ، اقدامات کاریابی ، پیشگیری از تکرار جرم ، ارتقاء مهارتهای زندگی ، استقلال فردی و خودگردانی از اهداف این طرح است .

طرح خانه من دارای آئین نامه ای است که شرایط پذیرش مددجو تا زمان خروج را مشخص نموده است .

شورای شهر :

از ابتکارات بسیار خلاقانه که تمرین جدی ایست در جهت دموکراسی و مسئولیت پذیری ، شورای شهر است . این شورا در حقیقت بازوی قوی مدیریت کانون است ، که در زمینه تصمیم گیری و مسائل اجرایی پایاپای سیستم اداری حرکت می کند . شورای شهر کانون هر سه ماه یکبار انتخابات برگزار کرده و از میان منتخبین شهردار تعیین می کند .

این شورا دارای پنج کمیته بنامهای ١ – کمیته ورزشی ٢ – کمیته انضباطی ٣ – کمیته فرهنگی ۴ – کمیته خدماتی ۵ کمیته بهداشتی می باشد که بصورت منظم تشکیل جلسه داده و در امور اجرایی با مدیریت داخلی همکاری می نماید .

مدیریت داخلی :

مسئول رسیدگی به امور خوابگاهها و مددجویان در پوسته داخلی مدیر داخلی است ( کانون به دو قسمت اصلی تقسیم می شود الف : پوسته خارجی که تقریباً تمام واحدهای اداری در آن قرار دارد و مددجویان حق ورود به این قسمت را نداشته مگر با مجوز . ب : پوسته داخلی که محل نگهداری کل مددجویان بوده و آنان در ساعات هواخوری در این قسمت آزادانه به تفریح یا ورزش می پردازند . )

کلام آخر :

مجموع فعالیتها و تحولاتی که در روند صعودی کانون مشاهده می شود در نتایج و تحلیلهای آماری بدست آمده نمایان است . امروز می توان با افتخار بیان کرد که یکی از پارامترهای تاسیس کانون های اصلاح و تربیت در کشور گونه برداری و انتقال تجربیات کانون اصلاح و تربیت تهران است . به معنای دیگر کانون تهران استاندارد تأسیس کانونهای دیگر در سطح کشور است .

طبق آماری که در سال ٨٢ تهیه شده است ۴٠ هیئت خارجی از کانون بازدید داشته که تمامی آنان از فعالیتهای انجام شده اظهار خرسندی نموده و به زعم گروهی از بازدید کنندگان کانون اصلاح و تربیت تهران در حد و اندازه های جهانی ظاهر شده است .

در مورد آمار سابقه داران یا برگشتی مددجویان پسر بایستی گفت که آمار ١٨ % در سال ١٣٧٧ به ۵% در سال ١٣٨٢ کاهش یافته است .

از دیگر آیتم هایی که با رشد کمی و کیفی تاسیسات ، فضای فیزیکی و تحول در روشهای رفتاری و با مددجویان رابطه مستقیم داشته نسبت آمار خودزنی در سالهای گذشته و سال ٨٢ می باشد کاهش آمار خودزنی از ١٨٩ نفر در سال ٧۴ به ۴ نفر در سال ٨٠ و یک در نه ماه سال ٨٢ نشان دهنده موفقیت چشمگیر در جهت مهار اختلالات روحی و روانی مددجویان می باشد ، البته کاهش آمار خودزنی به عوامل بسیاری از جمله رشد کمی و کیفی آموزشهای فنی و حرفه ای ، اشتغال زایی ، کاهش روند بیکاری ، بالارفتن سطح تحصیلات کارکنان ، ارتقاء سطح بهداشت عمومی ، بالا رفتن سطح تسهیلات رفاهی ، رسیدگی سریعتر و عادلانه تر دادگاههای وابسته است که بررسی عوامل خود مقاله ای مستقل را می طلبد .

بی اغراق کانون اصلاح و تربیت تهران در مسیری قدم می گذارد که به سمت افتخارات جهانی و بین المللی به پیش می رود و در جهت حفظ آبروی نظام در زمینه حقوق بشر و زندانیان مورد بازدید و تحسین نهادهای بین المللی و هیأتهای خارجی قرار گرفته است و این امر میسور نمی گردد مگر با همت والای مدیران ارشد سازمان و همچنین تلاش بی وقفه مدیریت و کارکنانی که آرزویشان رسیدن به مقطعی است که هیچ کودکی مورد آزار و اذیت قرار نگرفته و قربانی جامعه نشود ، به همین منظور مدیریت کانون با فعال کردن شورای تحقیقات و برگزاری کارگاهای آموزشی سعی در ارتقاء معلومات کارکنان دارد تا همگام با استانداردهای جهانی کانون نیز در حالتی به روز قرار گیرد .