آیین نامه ایمنی کار در صنایع چاپ

آیین‌نامه ایمنی کار در صنایع چاپ

رعایت ایمنی در محیط کار شاید از اساسی‌ترین اولویت‌ها باشد، که متاسفانه تا قبل از رخ دادن اتفاق‌های ناگوار کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. مدیران چاپخانه‌ها اغلب درگیر مسایل ریز و درشت تامین مواد مصرفی و قطعات و تامین منابع مالی و کارهای فنی و مسایل پرسنلی هستند که گاه از رسیدگی به امور ایمنی محیط کار بازمی‌مانند. در حالی که از این نقطه‌نظر بسیار آسیب‌پذیر هستند. نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه داشت این که: مسوولیت حفظ ایمنی مطابق دستورالعمل‌های مربوطه به عهده کارفرماست و حتی آگاهی نداشتن نسبت به این مسایل چیزی از مسوولیت او نمی‌کاهد. بنابراین چه بهتر که پیش از گرفتاری، از مسایل ایمنی محیط کار و جزییات آن باخبر شود. مرجع مهم و قانونی در این ارتباط «آیین‌نامه ایمنی کار در صنایع چاپ» است که اداره کل بازرسی کار آن را تنظیم و ابلاغ کرده است. فصل اول این آیین‌نامه به معرفی روش‌های چاپ می‌پردازد و فصل دوم مقررات عمومی در زمینه ایمنی کار در صنایع چاپ را در 97 ماده بیان می‌کند. چنانچه در مواد این آیین‌نامه دیده می‌شود تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان ماشین‌آلات چاپ نیز مکلف به رعایت موارد ایمنی و حفاظتی هستند. در این آیین‌نامه به برخی از نکات مندرج در قانون کار نیز اشاره شده که بد نیست مدیران چاپخانه‌ها آنها را نیز مرور کنند. گفتنی است که این آیین‌نامه مطالب کلی را مطرح ساخته، وگرنه اگر قرار بود از سیم‌کشی ساختمان گرفته تا همه دستگاه‌های مورد استفاده در چاپخانه سخن به میان آید، شاید جزییات بیشتری لازم می‌شد. آیین‌نامه مطالب را به صورت کلی مطرح می‌کند که شامل اغلب موارد در عملیات پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ باشد.

هدف و دامنه شمول

هدف از تدوین این آیین‌نامه، ایمن‌سازی محیط کار صنایع چاپ به منظور پیشگیری از حوادث منجر به صدمات جانی و خسارات مالی است. مقررات این آیین‌نامه به استناد ماده 85 قانون کار جمهوری‌ اسلامی ایران تدوین شده و در انواع چاپ اعم از چاپ کاغذ، سلفون، فلز، شیشه، پارچه، مدارات چاپی و نظایر آن لازم الاجرا است.

فصل اول: تعاریف و روش ها

(در این فصل چاپ و روش‌های مختلف چاپی تعریف شده‌اند که برای خوانندگان ماهنامه صنعت چاپ نیازی به تکرار آنها نیست.)

فصل دوم: مقررات عمومی

ماده 1- کارگران باید آموزش کار با ماشین‌ها و همچنین آموزش ایمنی مرتبط را قبل از شروع به کار دیده باشند.

ماده  2- اطراف ماشین‌های چاپ که امکان سقوط از آنها وجود دارد، نصب حفاظ الزامی است .

ماده 3- در قسمت‌هایی از ماشین‌ها که ابزار حرکت رفت و برگشتی دارد، باید حفاظ مناسب برای جلوگیری از برخورد کارگران تعبیه شود.

ماده4- قسمت‌های گردنده ماشین‌ها باید دارای حفاظ ایمن و موثر باشد.

ماده 5- حفاظ ماشین‌ها باید مجهز به سیستمی باشد که در صورت باز شدن حفاظ، ادامه کار ماشین امکان‌پذیر نباشد.

ماده 6- حفاظ‌های بکار رفته نباید دارای لبه‌ها و اجزای تیز و برنده باشد.

ماده7- اطراف نردبان‌ها، سکوهای کار و قسمت‌هایی از ماشین‌ها که امکان سقوط از آن‌ها وجود دارد، باید مطابق آیین‌نامه ایمنی کار در ارتفاع، به نرده‌های حفاظتی ایمن مجهز شود.

ماده 8- ماشین‌های چاپ باید مجهز به کلید و یا وسایل توقف اضطراری باشد.

ماده 9- دستورالعمل ایمنی کار با هر ماشین باید در نزدیکی ماشین و در محل مناسب قرار گیرد تا به آسانی قابل رویت و استفاده باشد.

ماده 10- پس از قطع عملکرد ماشین توسط کلید توقف اضطراری، شروع بکار مجدد آن باید به وسیله کلید راه‌انداز اصلی و به صورت دستی انجام گیرد.

ماده 11- کارفرما مکلف است همواره از صحت عملکرد حفاظ‌ها، میکروسوییچ‌ها، کلیدهای قطع و وصل، کلیدهای قطع اضطراری و بطور کلی تجهیزات حفاظتی ماشین‌ها اطمینان حاصل کند، به نحوی که احتمال وقوع حوادث از بین برود.

ماده 12- میکروسوییچ‌های ماشین‌ها باید به گونه‌ای باشد تا در مقابل صدمات فیزیکی و شیمیایی مقاوم بوده و امکان از کار انداختن آنها غیرممکن باشد.

ماده 13- ماشین‌ها و تجهیزات چاپخانه باید مجهز به مکانیزمی باشد تا از شروع بکار ناخواسته جلوگیری کند.

ماده 14- کلید‌های قطع جریان و توقف اضطراری ماشین‌ها باید در محل‌های مناسب و با دسترسی آسان موجود بوده و توسط علایم هشداردهنده مشخص شده باشد .

ماده 15- ماشین‌های چاپ باید دارای مکانیزمی باشند که تا قبل از توقف کامل قسمت‌های متحرک و خطرناک، برداشتن یا باز کردن درب یا حفاظ غیرممکن باشد.

ماده 16- کلید‌های اصلی راه‌اندازی و توقف ماشین‌ها باید قفل‌دار باشد .

ماده 17- بعد از هر بار اقدام به تعمیر، نگهداری و انجام اصلاحات در ماشین‌آلات، حفاظ‌ها و سیستم‌های ایمنی باید مجددا نصب و کنترل شده و از نحوه کارکرد صحیح آنها اطمینان حاصل شود.

ماده 18- مواد شیمیایی خطرناک و سریع‌الاشتعال باید در مخازن و ظروف مقاوم و دستورالعمل شرکت سازنده ( MSDS ) ایمن طبق برگه اطلاعات ایمنی مواد نگهداری شود.

ماده 19- ترکیب و آماده‌سازی مواد شیمیایی و همچنین تخلیه پسماندها در فاضلاب باید بر اساس برگه اطلاعات ایمنی مواد (MSDS) و در شرایط ایمن صورت پذیرد.

ماده20- محل نگهداری کاغذ، مواد شیمیایی و سایر مواد مصرفی باید از یکدیگر جدا باشد و طبق اصول ایمنی نگهداری  شود.

ماده 21- نگهداری مواد مصرفی در محل استفاده در کنار ماشین‌ها بیش از نیاز یک نوبت کاری ممنوع است.

ماده 22- مواد شیمیایی مایع و یا خطرناک باید طوری چیده شوند که امکان سقوط آنها وجود نداشته باشد .

ماده 23- نصب دوش و چشم‌شوی اضطراری به تعداد مناسب در قسمت‌هایی از چاپخانه که در آن از مواد شیمیایی خطرناک استفاده می‌شود الزامی است.

ماده 24- کف چاپخانه باید از مواد مناسب، قابل شستشو و دارای شیب مناسب به سمت کف‌شوی متصل به سیستم فاضلاب باشد.

ماده 25- کف کارگاه، اطراف ماشین‌ها، سکوها، پله‌های دسترسی و جایگاه کار ماشین‌های چاپ باید همواره خشک، تمیز، دارای سطح هموار و غیر لغزنده باشد.

ماده 26- تعمیر، نگهداری، سرویس، نظافت و تنظیم ماشین‌ها و تجهیزات باید در زمان توقف کامل و مطمئن آنها انجام پذیرد.

ماده 27- نظافت سیلندر‌های ماشین چاپ در هنگام کار باید به گونه‌ای انجام گیرد که از ورود دست و سایر اعضای بدن به منطقه خطرناک ماشین جلوگیری به عمل آید.

ماده 28- در پایان هر شیفت کاری، باید محیط کارگاه تمیز شود و مواد زائد و پسماندها بصورت مناسب از کارگاه خارج شود.

ماده 29- انجام کلیه امور نصب، راه‌اندازی، بهره‌برداری، تجهیز، سرویس، تعمیر و نگهداری ماشین‌ها و تجهیزات باید توسط افراد ماهر و با رعایت دستورالعمل‌های شرکت سازنده و الزامات قانونی صورت پذیرد.

ماده 30- محل قرارگیری ماشین‌ها باید به گونه‌ای باشد که امکان انجام کلیه عملیات اعم از بازدید، سرویس، تعمیر، شستشو، تردد و جابجایی بصورت ایمن وجود داشته باشد.

ماده 31- استفاده از انواع علایم هشدار دهنده با توجه به نوع عملکرد ماشین‌ها الزامی است.

ماده 32- ایجاد شرایط مناسب کاری لازم از لحاظ دما، رطوبت، تهویه و نور برای کار در فضای کارگاه‌های چاپ الزامی است.

ماده 33- در قسمت‌هایی از فرآیند کار که بو، گاز و بخارات ناراحت کننده تولید می‌شود، باید توسط تهویه موضعی موثر به خارج از محیط کار هدایت شود.

ماده 34- آماده‌سازی و اختلاط موادی که تولید بخار و گاز مضر می‌کند، باید در جایی مجهز به هود و با تهویه مناسب انجام گیرد .

ماده 35- سیستم تهویه عمومی هوای چاپخانه باید از سطوح نزدیک به کف کارگاه صورت گیرد.

ماده 36- پارچه‌ها و همچنین کاغذهای آغشته به روغن و سایر مواد که احتمال خود اشتعالی داشته و یا سریع‌الاشتعال هستند، باید در ظرف‌های ایمن جمع‌آوری و سریعاً از محل کارگاه خارج شوند.

ماده 37- استفاده از شعله باز، استعمال دخانیات و همچنین وسایل گرمازای غیر ایمن در محیط کارگاه ممنوع است .

ماده 38- وسایل اعلام و اطفای حریق باید متناسب با نوع ماشین، مواد و محتویات قابل اشتعال در قسمت‌های مختلف کارگاه تعبیه شود.

ماده 39- منافذ ورودی به کارگاه باید به نحوی حفاظ گذاری شده باشد که از ورود هرگونه شیئی مشتعل مانند ته سیگار ممانعت به عمل آورد.

ماده 40- در قسمت‌هایی از چاپخانه که گرد و غبار، بخارات و گازهای قابل اشتعال و یا انفجار وجود دارد، سیستم الکتریکی چاپخانه باید از نوع ضد انفجاری باشد .

ماده 41- سیستم ارتینگ باید مطابق آیین‌نامه ایمنی سیستم اتصال به زمین ارتینگ تعبیه و بدنه فلزی کلیه ماشین‌ها و تجهیزات الکتریکی به آن وصل شود.

ماده 42- وسایل حفاظت فردی متناسب با نوع کار و عوامل زیان‌آور محیط کار باید توسط کارفرما تهیه و پس از آموزش‌های لازم در اختیار کارگران قرار گیرد.

ماده 43- به منظور پیشگیری از تماس کارگران با قسمت‌های گردنده ماشین‌آلات، استفاده از لباس‌های دارای قسمت‌های آزاد و باز، آویزان کردن زنجیر، ساعت، کلید و نظایر آن و نیز استفاده از شال گردن و موارد مشابه روی لباس کار ممنوع است و کارگرانی که دارای موهای بلند هستند باید به وسیله سربند یا وسیله حفاظتی دیگر موهای سر خود را کاملا بپوشانند.

ماده 44- ماشین‌ها باید دارای پرونده مجزا بوده و دستورالعمل‌ها، نتایج سرویس، تجهیز، نگهداری و بازرسی‌های فنی و ایمنی در آن‌ها ثبت شود.

ماده 45- عملکرد کلیدها و تجهیزات الکتریکی ماشین‌ها باید سالم، در معرض دید و مشخص باشد.

ماده 46- استفاده از هوای فشرده برای تمیز کردن ماشین‌ها، سطوح، البسه و اعضای بدن

 ممنوع است.

ماده 47- هرگونه رفتار و اعمال غیر ایمن در کارگاه که باعث بر هم خوردن تعادل و هوشیاری شود ممنوع است.

ماده 48- لباس کارگر باید تمیز بوده و عاری از روغن و یا مواد سریع الاشتعال باشد.

ماده 49- مسیرهای خروج اضطراری کارگاه باید کاملا مشخص بوده و هیچگونه ماشین، مواد اولیه، محصول تولیدی و مانعی در مسیر وجود نداشته باشد.

ماده 50- خوردن و آشامیدن در فرایند چاپ ممنوع است.

فصل سوم: مقررات اختصاصی

ماده 51- عامل انجام کار (اپراتور) باید قبل از بکار انداختن ماشین، با علایم هشداری مناسب به دیگران اطلاع‌رسانی و از عدم حضور افراد در منطقه خطر اطمینان حاصل کند.

ماده 52- در قسمت‌هایی از فرایند که از چسب و مواد شیمیایی دارای درجه حرارت بالا استفاده می‌شود، باید شرایطی فراهم شود که امکان برخورد اعضای بدن با قسمت‌های داغ میسر نباشد.

ماده 53- محل شستشوی غلتک‌ها، شابلون‌ها و دیگر تجهیزات ماشین‌ها باید در مکانی مستقل و با رعایت کلیه مقررات حفاظتی و بهداشتی صورت گیرد.

ماده 54- غلطک‌های ماشین چاپ باید دارای دور معکوس باشد.

ماده 55- برداشتن و ریختن مرکب، رنگ و سایر مواد توسط دست، از روی نوردهای در حال کار ممنوع است.

ماده 56- هنگام بستن پلیت در سیستم‌های غیر اتوماتیک، باید این عمل به صورت مرحله‌ای، آهسته و با سرعت مناسب انجام گیرد.

ماده 57- برداشتن نمونه کار در حین کار با ماشین چاپ، باید با استفاده از روش‌های ایمن صورت پذیرد، به گونه‌ای که نیاز به دخالت کارگر و یا ورود دست به منطقه خطر وجود نداشته باشد.

ماده 58- عبور افراد و جابه‌جایی بار از زیر رول‌های چاپی در حال چرخش، نوارهای نقاله، ماشین‌ها و ابزاری که عمل جابه‌جایی را انجام می‌دهند، ممنوع است.

ماده 59- تیغه‌های برشی و همچنین تیغه‌های تنظیم مرکب و رنگ باید هنگام جابجایی و پس از تعویض و استفاده درون پوشش ایمن قرار گیرد.

ماده 60- تخلیه و نظافت ظرف شستشوی نورد و غلطک‌ها در زمان روشن بودن ماشین ممنوع است.

ماده 61- قاب‌های مورد استفاده در چاپ اسکرین و پلیت‌ها باید فاقد لبه‌های تیز و برنده باشد.

ماده 62- در روش توری‌کشی دستی در هنگام ثابت کردن توری به قاب باید ضمن اعمال دقت‌های لازم با استفاده از روش‌های ایمن از برخورد سوزن منگنه با اعضای بدن جلوگیری شود.

ماده 63- در توری‌کشی با ابزار مکانیکی باید با استفاده از روش‌های ایمن از ورود دست به منطقه خطر ماشین جلوگیری کرد.

ماده 64- هنگام شستشوی سیلندر و تا زمان خشک شدن آن، سیستم تغذیه ماشین باید به گونه‌ای عمل کند که از ادامه کار ماشین جلوگیری شود.

ماده 65- در زمان شستشوی سیلندر و ماشین و تا پایان مرحله خشک شدن آن، استفاده از ابزار و تجهیزاتی که تولید جرقه و یا دمای زیاد کند، ممنوع است.

ماده 66- نشتی ماشین‌ها اعم از حلال‌ها، روغن‌ها، رنگ‌ها و دیگر مواد، باید به طریق ایمن سریعا از سیستم خارج شود.

ماده 67- ماشین چاپ باید دارای سیستم هشدار نشتی باشد تا در صورت نشت حلال قابل اشتعال و یا انفجار، بتواند ماشین را خاموش کند.

ماده 68- در صورت اختلاف ارتفاع بیش از 75 سانتیمتر بین کف و سکو، وجود جای پای انفرادی ایمن الزامی است.

ماده 69- حرکت معکوس سرعت سیلندرها نباید از 3 متر در دقیقه تجاوز کند و حداکثر مسافت طی شده در هر بار حرکت نباید از نصف قطر سیلندر بیشتر باشد.

ماده 70- هنگامی که عملکرد یک یا قسمتی از سیستم ایمنی ماشین برای مدت کوتاهی (حداکثر 20 ثانیه) متوقف شود، 

(by pass ) استارت زدن ماشین ممنوع است.

ماده71- هنگامی که عملکرد یک یا قسمتی از سیستم ایمنی ماشین برای مدت کوتاهی (حداکثر 20 ثانیه) متوقف شود، رعایت موارد زیر الزامی است:

الف - کنترل استارت زدن ماشین باید به صورتی باشد که از هر طرف قابل اجرا باشد.

ب- کلیه سیستم‌های ایمنی فعال باشند.

ج- به وسیله یک چراغ هشداردهنده (زرد رنگ) اطلاع‌رسانی صورت پذیرد.

ماده72- وسایل حمل و نقل و انتقال سیلندرها، تیغه‌های برش، مواد و تجهیزات باید دارای قفل بوده تا از حرکت ناخواسته جلوگیری شود.

ماده73- ماشین برش باید قبل از هر نوبت کاری، پس از هر بار تعمیر، سرویس و تعویض تیغه برشی، توسط فرد صلاحیت‌دار کنترل و بازرسی شود.

ماده74- به منظور پیشگیری از پرتاب قطعات تیغه‌های برشی در اثر شکستگی، باید از حفاظ‌های ایمن استفاده شود.

ماده75- بازدید، تنظیم، تعویض، سرویس و نگهداری تیغه‌های برشی باید توسط افراد صلاحیت‌دار انجام شود.

ماده 76- بالابرهای تغذیه و تحویل محصول ماشین‌ها باید به سیستمی مجهز باشند تا مانع از سقوط آنها شده و همچنین از ورود اعضای بدن به قسمت‌های خطرناک جلوگیری کند.

ماده 77- نوار انتقال در فرایند چاپ باید دارای شرایطی باشد که امکان برخورد افراد با آنها وجود نداشته باشد.

ماده 78- نوارها و تجهیزات انتقال نیرو باید به گونه‌ای حفاظ‌گذاری شوند تا در صورت پاره شدن از بروز حوادث جلوگیری کند.

ماده 79- هنگام تعویض سیلندرها، تیغه‌های برشی و دیگر تجهیزات ماشین‌ها باید با استفاده از وسایل ایمن، از لغزش و سقوط آنها جلوگیری  کرد.

ماده 80 - به منظور جلوگیری از تولید گاز ازن، درجه حرارت لامپ‌های یووی باید

کنترل شود.

ماده81- قسمت‌های داغ و خطرناک ماشین‌ها باید توسط علایم هشداردهنده مشخص شوند.

ماده82- ماشین‌هایی که عمل پرس کتاب، فشرده‌سازی ضایعات چاپ و بسته‌بندی را انجام می‌دهند باید مجهز به حفاظ‌های ایمن شوند تا از ورود اعضای بدن به منطقه خطر جلوگیری کنند.

ماده 83- ماشین برش(گیوتین) باید دارای کلید دو شستی، حسگرهای نوری و حفاظ برای قسمت‌های خطرناک باشد.

ماده84- در روش تغذیه دستی ماشین برش باید دارای مکانیزمی باشد که عمل برش فقط در یک نوبت انجام گیرد و حرکت برشی بعدی تیغه منوط به فرمان مجدد باشد.

ماده  85- کارفرما مکلف است نسبت به طراحی فضای کار، استفاده از مواد، ابزارآلات، تجهیزات و ماشین‌آلات- که به نحو مناسبی در دسترس کارگران قرار می‌گیرد- مطابق اصول مهندسی فاکتور‌های انسانی (ارگونومیک) اقدام کند.

ماده86- در ماشین‌های خشک‌کن که از سیستم اگزوز به عنوان تهویه ایمنی استفاده می‌شود، باید شرایطی فراهم شود تا هرگونه خطا در سیستم اگزوز منجر به توقف اتوماتیک تغذیه و عملکرد ماشین شود.

ماده 87- کلید‌هایی که باعث حرکت سیلندر به مقدار محدود می‌شود 

(حرکت اینچی) باید دارای مکانیزمی باشد که کاربر نتواند از آن به صورت ممتد استفاده کند.

ماده 88- کلیدهای حرکت اینچی باید در مکانی نصب شود که کاربر بتواند تمام نقاط خطرناک را مشاهده کند.

ماده 89- سنسورهای (حسگر) ماشین‌ها باید به نحوی باشد که امکان صدمه و از کار انداختن آنها ممکن نباشد.

ماده90- در صورت به وجود آمدن نقص در خشک‌کن‌های بزرگ مانند چاپ پارچه و کاشی، تا زمان کاهش دمای خشک کن به دمای پایین و ایمن، باز کردن در و ورود به داخل آن ممنوع است.

ماده 91- در قسمت‌هایی از فرایند چاپ که از اشعه استفاده می‌شود، رعایت دستورالعمل‌های شرکت سازنده ماشین، آیین‌نامه‌های مرتبط و همچنین نصب وسایل اعلام خطر و علایم هشدار دهنده الزامی است.

ماده  92- تجهیزاتی که با اشعه کار می‌کنند باید دارای حفاظ ایمن باشد تا در صورت بازشدن در آنها, سیستم متوقف شود.

ماده 93- قسمت‌هایی از ماشین یا تجهیزات که امکان برخورد سر یا اعضای دیگر بدن با آنها وجود دارد، باید با وسیله‌های مطمئن (پد گذاری) حفاظت شود.

ماده94- بازوهای متحرک قسمت‌های گیرنده کاغذ(گریپرهای کاغذ) باید دارای حفاظ موثر و ایمن باشد.

ماده 95- کارگران شاغل در صنایع چاپ باید بر اساس ماده 92 قانون کار جمهوری اسلامی اسلامی ایران مورد معاینات پزشکی قرار گرفته، نتایج در پرونده پزشکی آنان ثبت و نگهداری شود.

ماده96- با عنایت به ماده 88 قانون کار جمهوری اسلامی ایران، اشخاص حقیقی یا حقوقی که به ساخت یا ورود و عرضه ماشین‌آلات می‌پردازند، مکلف به رعایت موارد ایمنی و حفاظتی مناسب هستند.

ماده 97- مسوولیت رعایت مقررات این آیین‌نامه برعهده کارفرما بوده و درصورت وقوع هرگونه حادثه ناشی از کار به دلیل عدم توجه وی به الزامات قانونی، مطابق مواد 175 و 176 قانون کار عمل شده و نامبرده مکلف به جبران خسارات وارده به زیان دیدگان است.

این آیین‌نامه مشتمل بر سه فصل و 97 ماده به استناد مواد 85 و 91 قانون کار جمهوری اسلامی ‌ایران در جلسه مورخ 30/3/1390 شورای عالی حفاظت فنی تهیه و در تاریخ 12/5/1390 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.

ماهنامه صنعت چاپ - آبان 1392