یکی از ویژگی‌های برجسته دوران امامت امام صادق(ع) شکوفایی علم و دانش است به طوری که وقتی اسم مبارک آن حضرت برده می‌شود بدون تردید واژه‌هایی همچون علم و دانش و شور و شوق علمی هم خود به خود مطرح می‌شود. نشانه‌های فراوانی برای عظمت علمی امام صادق (ع) وجود دارد و بزرگی او را فقیهان و دانشمندان بزرگ تشیع و اهل سنت می‌پذیرند و در برابر عظمت علمی آن حضرت سر تعظیم فرود میآورند و برتری علمی‌اش را میستایند.
ماجرای 40 سوال مشکل ابوحنیفه از امام صادق(ع)
یکی از ادله روشن بر قدرت علمی و توانایی‌های استدلالی امام صادق(ع) که آن را از اجداد طاهرینش به ارث برده‌اند جریان 40 سوال مشکل ابوحنیفه از ایشان است که آن حضرت به تمام این سوالات پاسخ می‌دهند.
«ابوحنیفه» پیشوای فرقه «حنفی» میگفت: «من دانشمندتر از جعفر بن محمد ندیدهام» و می‌افزود: روزی منصور دوانیقی جعفر بن محمد را احضار کرده بود مرا خواست و گفت: «مردم شیفته جعفر بن محمد شدهاند. برای محکوم ساختن او مسایل مشکل فراهم کن». من 40 مسئله مشکل آماده کردم. منصور در «حیره» بود و مرا فراخواند. به مجلس وی رفتم و دیدم جعفر بن محمد در سمت راست او نشسته است. هنگامی که چشمم به او افتاد عظمت او به اندازه‌ای در من تأثیر گذاشت که از دیدن منصور چنین تأثیر نپذیرفتم. سلام کردم و با اشاره منصور نشستم.
منصور رو به وی کرد و گفت: «این ابوحنیفه است». او پاسخ داد: «بلی میشناسمش». سپس منصور رو به من کرد و گفت: «ای ابوحنیفه! مسائل خود را با ابوعبدالله (جعفر بن محمد) در میان بگذار». مسایل را مطرح کردم. هر مسئلهای میپرسیدم او پاسخ میداد: «عقیده شما در این باره چنین و عقیده اهل مدینه چنان و عقیده ما چنین است و..» او در برخی از مسائل با نظر ما موافق و در برخی دیگر از آنها با اهل مدینه موافق و گاهی با هر دو گروه مخالف بود. 40 مسئله را مطرح کردم و او همه را پاسخ گفت. «ابوحنیفه» به اینجا که رسید با اشاره به امام صادق (ع) گفت: «دانشمندترین مردم آگاه‌ترین آنان به اختلاف مردم در فتاوا و مسائل فقهی است».
همچنین «مالک» پیشوای مذهب فرقه مالکی میگفت: مدتی نزد جعفر بن محمد رفت و آمد میکردم و او را همواره در یکی از این سه حال می‌دیدم: نماز خواندن، روزه‌داری و قرآن خواندن. هرگز ندیدم که او بدون وضو حدیث نقل کند. برتر از جعفر بن محمد در علم و عبادت و پرهیزگاری هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ بشری خطور نکرده است.
«شیخ مفید» مینویسد: به اندازه‌ای علوم از آن حضرت نقل شده که زبانزد مردم گشته و آوازه آن همه جا پخش شده و از هیچ یک از افراد خاندان او به اندازه او علم و دانش نقل نشده است.
«ابن حجر هیتمی» مینویسد: به اندازه‌ای علوم از او نقل شده که زبانزد مردم گشته و آوازه آن همه جا پخش شده است و بزرگترین پیشوایان فقه و حدیث مانند: یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان ثوری، سفیان بن عیینه، ابوحنیفه، شعبه و ایوب سجستانی از او روایت کردهاند. «ابوبحر جاحظ» از دانشمندان شهیر قرن سوم هجری قمری میگوید: جعفر بن محمد کسی است که علم و دانش او جهان را پر کرده است و گفته می‌شود که ابوحنیفه و سفیان ثوری از شاگردان اویند و شاگردی این دو برای اثبات عظمت علمی او بس است.
منابع
اختصاص شیخ مفید: ص 189
ابن ابی الحدید شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه نجفی مرعشی ، 1404ه. ج 15، ص 274.
سیراعلام النبلإ، ج 6، ص؛ 258 بحارالانوار، ج 47، ص 217.
شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 519، طبع قم، نشر اسلامی
ابن تیمیه، التوسل و الوسیله، ص؛52 جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص 327.
ایسنا