خداوند در آیاتى چند در سوره بقره مسأله روزه و وجوب آن را مطرح فرموده است: (یا ایّها الذین آمَنوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الذَّینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُم تَتَّقون)[1]
«اى کسانى که ایمان آورده اید روزه بر شما واجب شده است چنان که بر قبل از شما (امتهاى پیشین) واجب شده بود شاید که باتقوا شوید.»
از این آیه شریفه فهمیده مى شود که روزه در امتهاى پیشین نیز بوده امّا کیفیّت و نحوه آن متفاوت بوده است همچنانکه پیامبر وقتى وارد مدینه شد یهودیان را دید که در روز عاشورا روزه مى گیرند وقتى سبب آن را پرسید در پاسخ به پیامبر گفتند این روز (عاشورا) روزى است که آل فرعون غرق شدند و موساى کلیم با یارانش از شرّ فرعون نجات یافتند.[2]
وجوب روزه بر مسلمانان طبق کتب تاریخى معتبر در ماه شعبان سال دوّم هجرت بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) از طریق امین وحى جبرئیل ابلاغ گردید.[3] ومسلمانان به امر پیامبر اسلام شروع به گرفتن روزه نمودند ؛ بر اساس روایات اسلامی پیامبراکرم تمام ماه شعبان به عبادت وروزه واعتکاف اهتمام داشت وبرخی از اصحاب خاص مثل علی علیه السلام چندین ماه از سال به روزه اهتمام می دادند ؛ درسالی که روزه بعنوان تکلیف برمسلمانان اعلام شد آن حضرت ابتدا درباره اهمیت روزه فرهنگ سازی فرمود وخودش در ماه شعبان روزه بود از این روی اثر کاربردی رفتار و سیره ی حضرت درمیان مسلمانان فوری بود ؛ پیامبر قوانین و ضوابط و مقررات هر حکمی که از سوی خدا اعلام می شد به مسلمانان ابلاغ می کرد ؛ برای روزه نیز ضوابط خاص اعلام شد : کسانی که نتوانند به هر عذری در ماه رمضان بگیرند باید در ایام دیگر قضای آن و یا کفاره که عبارت از اطعام فقرا وآزاد کردن بردگان و...بود انجام بدهند ؛
که در مورد فضیلت ماه رمضان پیامبر(صلى الله علیه وآله) مفصلا در خطبه اى که مشهور است به خطبه شعبانیه که در آخرین جمعه ماه شعبان ایراد فرموده نکاتى را ذکر فرموده است که اهمیت آن ماه را مى رساند و در تواریخ مذکور همچنین آمده است که امر به وجوب روزه سیزده روز پس از تغییر قبله مسلمین از بیت المقدس به سوى کعبه بوده است.[4] با نگاهی کوتاه به فرازی از خطبه شعبانیه که در هفته ی آخر ماه شعبان برای ورود به ماه رمضان ایراد فرمود می توان دریافت که چگونه مسلمانان را با مهربانی و زیبایی به انجام روزه تشویق می کرد : پیامبر فرمود: (قَدْ اَقْبلَ اِلَیکُم شهرُ اللّهِ بِالبَرَکَةِ وَ الرَّحمةِ وَ الْمَغفِرَة...) «ماه خدا بر شما واجب گردید ماهى که در آن برکت و رحمت و مغفرت الهى مى باشد ماهى که قرآن در آن نازل گشته...»[5]« ...دعیتم فیه الی ضیافت الله... » به ضیافت الهی دعوت هستید سعی کنید در این ماه آداب ضیافت را نگهدارید و مراقب باشید که در حضور میزبانی هستید که غیر از بخشش وعفو و پذیرایی به احسن وجه در او گمانی نیست .....یکى دیگر از قرائنى که دلالت بر وجوب روزه بر مسلمین در ماه شعبان سال دوم هجرت دارد این است که: آیاتى که در مورد روزه آمده و همچنین سایر آیات در سوره بقره به غیر از یک آیه آن که در اواخر سوره مى باشد همه در مدینه پس از هجرت پیامبر نازل گشته که این نکته حتمى بودن نزول وحى در مورد وجوب روزه را بعد از هجرت مى رساند.
نتیجه: حکم روزه در اواخر ماه شعبان سال دوّم هجرت بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شده است.
منابع
[1]- قرآن کریم، سوره بقره: 183.
[2]- یعقوبى، تاریخ یعقوبى (بیروت) ج 1، ص 401.
ـ محمد بن جریر طبرى، تاریخ طبرى (انتشارات مؤسسه اعلمى، مطبوعات بیروت) ج 2، ص 129.
ـ ابن اثیر، الکامل فى التاریخ (بیروت) ج 2، ص 115.
[3]- همان مدرک.
[4]- همان مدرک.
[5]- شیخ حر عاملى، وسائل الشیعه، ج 7، ح 20، باب 18 از ابواب احکام ماه رمضان.