تولید و مصرف لیبل های IML در ایران

ظهور فناوری تولید ظروف پلاستیکی و لیبل‌گذاری درون قالبی به دهه اول 1980 میلادی برمی‌گردد.

 از آن سال‌ها تا به امروز تغییرات زیادی در فناوری‌های این حوزه رخ داده و مورد استقبال مصرف‌کنندگان قرار گرفته است.

مصرف ظروف پلاستیکی لوکس با برچسب IML (In Mold Labeling) طی 5 سال اخیر در ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای جهان رشد قابل توجهی یافته و اغلب تولیدکنندگان بستنی، مواد لبنی، حلواشکری، تخم مرغ پاستوریزه، خرما، رنگ و حتی پیاز سرخ کرده، تمایل به استفاده از این ظروف شکیل و جذاب برای بسته‌بندی محصولات خود دارند.

جالب است بدانید بخش عمده زیبایی ظروف IML به خاطر استفاده از لیبل فیلمی (از جنس پلی پروپیلن) و الصاق آن به هنگام شکل‌گیری این نوع ظروف درون قالب است. 

لیبل‌های مورد استفاده در این ظروف علاوه بر زیبایی حاصل از کیفیت چاپ، مقاومت در برابر رطوبت و خش، به واسطه هم جنس بودن با مواد مذاب تزریق شده برای تولید ظرف (برای مثال هر دو از جنس پلی پروپیلن‌اند) یک تکه می‌شوند و گویی تصاویر بر همه وجوه ظرف چاپ شده است و نشانی از الصاق لیبل نیست.

 استفاده از لیبل‌های IML در صنعت بسته‌بندی پس از لیبل‌های شرینک اسلیو بالاترین نرخ رشد در ایران را دارد. 

 

ایران بزرگترین بازار مصرف ظروف تزریقی پلاستیکی IML در خاورمیانه پس از ترکیه و عربستان سعودی است و علاوه بر واردات گسترده این قبیل ظروف از خارج کشور، تعدادی از شرکت‌های داخلی نیز اقدام به تولید در داخل کشور کرده‌اند.

 شرکت‌های فرسگال پلاست، پاک تاب مروارید، کردپلیمر، پیکره، پلیمرپاک، بناالکترونیک پارس، ایحاگسترشمال، پلیمرپلاست، پاک آوندلیا، ماهان پلاست زنجان، پتروپلاست زنجان و صدراجم پلاست از جمله تولیدکنندگان داخلی هستند که بیش از 400 میلیون انواع ظروف IML در سال 1390 تولید کرده‌اند.  بالغ بر 300 میلیون قطعه ظرف IML آماده مصرف نیز وارد کشور شده که مبدا بیشتر آنها کشورهای اروپایی از جمله ترکیه است. 

رشد بازار مصرف لیبل‌های IML در جهان برابر آمار AWA بیش از 5 درصد برای سال 2012 پیش‌بینی شده بود در ایران با توجه به آمار نصب ماشین‌آلات تزریق مخصوص و تقاضای بالای بازار، مصرف لیبل‌های مذکور 18 درصد در سال 1390 رشد داشت و  تقاضای بازار 16 درصد در سال 1391 نسبت به سال قبل بیشتر شد و از مرز 700 میلیون قطعه فراتر رفت. در ایران همه تولیدکنندگان ظروف پلاستیکی IML لیبل‌های مورد نیازشان را از خارج کشور تهیه می‌کنند، زیرا تجهیزات مخصوص دایکات لیبل‌های IML در ایران وجود ندارد. 

 

همان‌طور که اشاره شد فناوری لیبل‌چسبانی در قالب یا IML از جمله روش‌های پرطرفدار الصاق لیبل به ظروف پلاستیکی است. در این روش لیبل‌های چاپ شده از جنس فیلم PP شفاف و صدفی، پس از چاپ و دایکات در اشکال معین و متناسب با ظرف با استفاده از روبوت از داخل خشاب خارج شده و داخل قالب قبل از تزریق پلیمر به کمک القای بار الکتریکی یا کانال‌های خلاء جایگذاری و ثابت می‌شوند. با تزریق مواد مذاب پلاستیکی به داخل قالب، لیبل و ظرف پلاستیکی یکپارچه می‌شوند و به هیچ وجه نمی‌توان لیبل را از بدنه ظرف جدا کرد. جایگذاری لیبل و ثابت کردن آن درون قالب در صورتی که با اشکال مواجه شود، منجر به تولید ظروف معیوب با لیبل چروک و ناصاف یا نفوذ مواد مذاب به داخل مجاری مکنده لیبل می‌شود.

از همین روش با اندکی تغییرات در فن‌آوری‌های  Blow molding و Thermoforming نیز استفاده می‌شود. کیفیت لیبل از وجوه مختلف (نوع و ضخامت فیلم، نوع مرکب و پوشش ورنی، کیفیت چاپ و دایکات، کیفیت بسته‌بندی لیبل‌ها برای سهولت انتقال به خشاب دستگاه و ...) برای تولید‌کنندگان ظروف IML اهمیت بسیار بالایی دارد. از این رو آنها در انتخاب تولیدکننده لیبل‌های IML حساسیت ویژه‌ای به خرج می‌دهند، چرا که هر گونه اشکال به هنگام عملیات لیبل‌گذاری از خشاب تا قالب، منجر به افت کمی تولید و حتی توقف ماشین می‌شود.

 

چاپ لیبل‌های IML با استفاده از انواع ماشین‌های چاپ رول و ورقی و با استفاده از مرکب‌های معمولی و UV امکان‌پذیر است. البته استفاده از مرکب‌های UV از نوع

 Low Migration برای این نوع لیبل‌ها مانند همه لیبل‌های مورد استفاده در صنایع غذایی توصیه می‌شود. (ذکر این نکته ضروری است که اغلب مرکب‌های UV مورد استفاده در صنعت چاپ ایران از نوع Low Migration نیستند، بنابراین به علت نفوذ مرکب در محصول بسته‌بندی شده، برای استفاده در چاپ لیبل‌های مواد غذایی زیان‌آورند. اما متاسفانه به علت تفاوت قیمت 20 درصدی بعضی از چاپخانه‌داران به این نکته توجه نمی‌کنند.) اما روش چاپ و دایکات رول به واسطه کاهش هزینه‌های تولید، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. افست، فلکسو، گراوور و حتی دیجیتال از تکنیک‌های مورد استفاده در چاپ لیبل‌های IML است و می‌توان متناسب با تیراژ از هر یک بهره گرفت. همچنین می‌توان پس از چاپ، از پوشش ورنی مناسب

 (Food Contact) استفاده کرد. 

دایکات و دسته کردن لیبل‌های IML به علت حساسیت‌های خاص و لزوم دوری از هرگونه گرد و غبار و الکتریسته ساکن و کیفیت برش لبه‌های لیبل، حساس‌ترین قسمت فرایند تولید این لیبل هاست. برای دایکات لیبل‌های چاپ شده نیز از تکنیک‌های گوناگون دایکات رول و ورقی استفاده می‌شود. لیبل‌های IML می‌بایست در یک مرحله به صورت کامل دایکات و پوشال‌برداری شوند. لذا پس از تیغ زدن کامل لیبل‌های چاپ شده، تماس لیبل‌ها با حواشی به‌طور کلی قطع می‌شود و امکان سوسه زدن به هیچ وجه وجود ندارد. به بیان دیگر پس از تماس تیغ با متریال، کل حواشی برش شده و لیبل رها می‌شود و باید بلافاصله دسته شود (در ماشین‌های دایکات تخت) یا با استفاده از نقاله‌های مکنده

 (Vacuum Conveyer) به سمت دسته‌کن (Stacker) در ماشین‌های دایکات رول هدایت شود.    در میان انواع فناوری‌های دایکات لیبل‌های IML، دایکات روتاری با استفاده از تیغ‌های دایکات انعطاف‌پذیر (Flexible Dies) مقرون به صرفه‌ترین است، چرا که قالب‌های دایکات تخت و نر و ماده در مقایسه با تیغ‌های دایکات انعطاف‌پذیر قیمت بالاتری دارند. ماشین‌های دایکات روتاری با سرعت 100 متر در دقیقه لیبل‌های IML چاپ شده از جنس فیلم پلی پروپیلن و ضخامت 40 تا 100 میکرون را دایکات و دسته می‌کنند.  

از شرکت‌های تولیدکننده ماشین برای دایکات لیبل‌های IML می‌توان به Berhalter-Remele-Kemec-Bosch-Blumer اشاره کرد، ولی قالب تیغ آنها از نوع نر و ماده بوده و محدودیت سایز در تولید لیبل دارند. علاوه بر شرکت Bobst با فناوری قالب دایکات تخت و پوشال‌گیری همزمان، شرکت‌های Heidelberg و Schober نیز اقدام به تولید ماشین‌های دایکات روتاری XL105DD و RSM برای لیبل‌های IML کرده‌اند. در ماشین‌های دایکات رول Schober لیبل‌های ابعاد بزرگ با استفاده از روبوت پس از دایکات از روی نقاله برداشته و داخل کارتن قرار می‌گیرند. این اقدام در کیفیت تولید و بسته‌بندی لیبل‌ها بدون القای کوچکترین بار الکتریکی موثر است.

 

بازار لیبل‌های IML ایران در دست چاپخانه‌های ترکیه‌ای است. بیش از 8 میلیون یورو انواع لیبل IML در سال 1390 فقط از ترکیه وارد ایران شده و شرکت‌های چاپ ترکیه‌ای بیشترین سهم را در تولید لیبل‌های IML برای شرکت‌های ایرانی دارد. اگر چه امکان چاپ این نوع لیبل‌ها در ایران با استفاده از ماشین‌های چاپ رول و ورقی افست و فلکسو وجود داشته و مدعیان بسیاری دارد، ولی به علت فقدان دانش فنی تولید یا دستگاه دایکات مخصوص، هنوز هیچ یک از شرکت‌های داخلی موفق به تولید این نوع لیبل‌ها در ایران نشده‌اند و از این رو در نمایشگاه بین‌المللی چاپ و بسته‌بندی تهران طی سال‌های اخیر بسیاری از چاپخانه‌های لیبل ترکیه‌ای حضور فعالی داشته‌اند. ذکر این نکته ضروری است که علی رغم تجهیز یکی، دو چاپخانه‌ ایران به دستگاه‌های دایکات ورقی مخصوص با قابلیت دایکات لیبل‌های IML و حاشیه سود به مراتب فراتر از دایکات جعبه‌های سیگار، پودر و دارو، هنوز این چاپخانه‌ها اقدامی برای تولید لیبل‌های IML نکرده‌اند. تولید تگ‌ها و پاکت‌های چای کیسه‌ای در ایران هم داستانی شبیه به لیبل‌های IML دارند. شرکت‌های تولید و بسته‌بندی چای در ایران بیش از 7 میلیارد بسته چای کیسه‌ای در سال 1390 تولید کرده‌اند. اغلب تگ‌های مورد استفاده در چای‌های کیسه‌ای مورد استفاده در ایران وارداتی‌اند. چرا که چاپخانه‌های لیبل ایران توانایی دایکات مخصوص این نوع تگ‌ها با کیفیت مطلوب را ندارند. ارزش واردات این تگ‌های مقوایی در سال 1390 حدود 5 میلیارد تومان برآورد می‌شود. همچنین برخی از پاکت‌های مخصوص بسته‌بندی چای کیسه‌ای به علت شکل ویژه و نیاز به دایکات خاص هم قابلیت تولید در کشور را ندارند اما نیمی دیگر که به صورت نوار چاپ شده و به صورت رول به رول برش می‌شوند، در ایران و توسط چاپخانه‌های چاپ لفاف، تولید می‌شوند. 

کشورهای سریلانکا، ترکیه، امارات و هند بزرگترین صادرکنندگان تگ و پاکت چای کیسه‌ای به شرکت‌های یونیلور ایران، چای احمد، گلستان، بهنوش، فومن، طلا و ... هستند. در کنار واردات این نوع تگ‌ها برای چای کیسه‌ای، در سال 1390 بیش از یک میلیارد تومان انواع بلیط‌های مقوایی مخصوص دستگاه‌های شهر بازی هم وارد کشور شده که این محصول هم به واسطه دایکات خاص قابلیت تولید در ایران را ندارد.

 

داستان غریبی است توسعه صنعت چاپ ما. آنها که دانش فنی دارند، سرمایه‌ای برای خرید ماشین‌آلات مناسب ندارند و آنان که سرمایه و پول دارند، دانش فنی برای انتخاب و خرید ماشین‌آلات مناسب با نیاز بازار ندارند. متولیان دولتی و صنفی امور هم بی‌توجه به همه چیز راه خود را می‌روند.  شرکت‌های بسیاری وجود دارند که با درک ظرفیت‌های تولیدی مواد پتروشیمی در منطقه خاورمیانه، سرمایه‌گذاری برای تولید فیلم و ظروف پلاستیکی در منطقه را آغاز کرده‌اند. برای نمونه شرکت آلمانی جوکی (Jokey) از بزرگان تولید ظروف پلاستیکی IML در جهان که تاکنون 400 میلیون یورو در زمینه تولید این ظروف در 13 کارخانه خود (در 10 کشور جهان) سرمایه‌گذاری کرده، فعالیت گسترده‌ای در بازار خاورمیانه آغاز کرده است. این شرکت تامین ظروف پلاستیکی IML بیش از 6000 واحد بسته‌بندی جهان در صنایع مختلف را بر عهده دارد. کشور ما بزرگترین ذخایر نفت خام و گاز جهان را داراست و با استفاده از ظرفیت واحدهای پتروشیمی و توسعه هدفمند صنایع تبدیلی پایین دستی می‌تواند بزرگترین تولید و صادرکننده انواع کاغذهای مصنوعی، فیلم‌های بسته‌بندی، لیبل و ظروف IML در منطقه و جهان باشد. توسعه هدفمند واحدهای تولید فیلم و صنایع تبدیلی پلاستیک در صنعت چاپ و بسته‌بندی و انتخاب ماشین‌آلات و فناوری‌های مورد نیاز، ضرورتی است انکارناپذیر که می‌بایست از سوی سرمایه‌گذاران و متولیان دولتی صنعت چاپ مورد توجه قرار گیرد. یادمان نرود که حجم عظیمی از مواد اولیه صنعت پلاستیک ترکیه (بزرگترین صادر‌کننده فراورده‌های پلاستیکی خاورمیانه) از فراوری نفت و گاز ایران تامین می‌شود و بی‌توجهی چاپخانه‌داران ایرانی و ناتوانی آنها برای تولید محصولاتی نظیر لیبل‌های IML با تجهیزات موجود یا خرید یک دستگاه دایکات 500 هزار یورویی برای تولید سالیانه بیش از 10 میلیون یورو لیبل مذکور چهره خوشایندی ندارد. آیا با خود اندیشیده‌ایم که نگرش چاپخانه‌داران ترکیه‌ای یا اماراتی درباره صنعت چاپ ایران و دست‌اندرکاران آن چگونه است؟ 

البته محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و نوسان نرخ ارز می‌تواند توجیه خوبی برای کم رغبتی سرمایه‌گذاران داخلی در این حوزه‌ها باشد، ولی اولاً این محدودیت‌ها از سه سال پیش آغاز شده و ثانیاً اگر همه این محدودیت‌ها برطرف شود نیز سرمایه‌گذاران خارجی مجالی به چاپخانه‌داران ایرانی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها نخواهند داد. به راستی این روزها که صحبت از دفاع غیر عامل در کشورمان بسیار به گوش می‌رسد و با توجه به اهمیت و نقش راهبردی صنعت چاپ در بسیاری از صنایع و خدمات کلیدی، آیا وقت آن نرسیده مدیران سیاستگذار دولتی نیم نگاهی به وضعیت «پدافند غیر عامل در صنعت چاپ و بسته‌بندی» داشته باشند و حداقل در حوزه‌هایی که دارای مزیت نسبی به سایر کشورها هستیم، با هدایت و تشویق سرمایه‌گذاری در فناوری‌های تبدیلی حیاتی، زمینه خودکفایی و توسعه‌بخش مهمی از بازار چاپ و بسته‌بندی و صنایع منتفع از آن را فراهم سازند.

مجید خسروی (مدرس چاپ دانشگاه هنر و کارشناس رسمی دادگستری در رشته چاپ)

ماهنامه صنعت چاپ (اردیبهشت 1392 )