پیدایش حسابداری صنعتی پاسخی به نیازهای ناشی از تحولات انقلاب صنعتی

« پیدایش حسابداری صنعتی پاسخی به نیازهای ناشی از تحولات انقلاب صنعتی »

  1)      پس از تفکیک مالکیت از مدیریت ، مدیران جهت کنترل عملیات تولیدی نیازمند اطلاعاتی درخصوص میزان مواد خام موجود در انبارها ، کالای در جریان ساخت و محصول ساخته شده بودند.

2)      مدیران جهت اخذ تصمیم برای تعین نرخ فروش محصولات به دنبال ابداع روشهایی بودندکه محاسبه ارزش موجودیهای پایان دوره اعم از کالای در جریان ساخت و محصول ساخته شده را به‌طور منطقی محاسبه و نشان دهد.

3)      به دنبال تغییرات محیطی و در پاسخ به نیازهای بوجود آمده ، حرفه حسابداری نیز دستخوش تغییرات اساسی در این دوره گردید.

4)      اولین سیستم جامع حسابداری صنعتی بوسیله کرون هلم (Cronhehm) و پاین (Payen) در سال 1818 معرفی گردید . این سیستم شامل حسابهای کار در جریان ساخت ، کالای ساخته شده با دفاتر فرعی برای نگهداری حساب مواد و دستمزد اختصاص یافته بود . سیستم هزینه یابی ارائه شده بوسیله هلم مرحله ای و اساس سیستم پاین هزینه یابی بر مبنای سفارش کار بود .

5)      تا سال 1885 سیستم حسابداری صنعتی و روشهای هزینه یابی آن جزء اطلاعات محرمانه کارخانجات محسوب         می گردید و از انتشار آنها خودداری به عمل می آمد . به همین دلیل نزدیک به هفتاد سال سیستم حسابداری صنعتی در حالت ابتدایی خود باقی ماند.

6)      در سالهای پایانی قرن نوزدهم به دلیل رشد و گسترش کارخانجات صنعتی و ایجاد رقابت شدید در محیط تجاری و افزایش نیاز به برآورد و تخمین دقیق تر هزینه ها برای شرکت در مناقصه ها و یا پذیرفتن سفارشات جدید و همچنین کنترل هزینه ها به هنگام تنزل قیمت ها از یک سودو به کارگیری گسترده تجیهزات تولیدی و اهمیت یافتن و پیچیده تر شدن هزینه های سربار در مقابل دستمزد همگی عواملی گردیدند که سیستم های ابتدایی هزینه یابی مواجه با سؤالاتی شد که کسی قادر به پاسخگویی به آنها نبود .

7)      بین سالهای 1885 تا 1920 که حسابداری صنعتی مراحل تکامل خود را از سطح ابتدایی به سطحی عالی که             تقریباً معادل سیستم حسابداری صنعتی امروزین است ، طی کرد گرچه هزاران حسابدار و مهندسی در این تحول و        رنسانس حسابداری صنعتی سهیم هستند اما خطوط اصلی آن توسط هنری متکالف (Henry Metcolfe) ، کارکه و فلز (Carcke and Fells) پایه ریزی گردیده است . در ایران نیز حسابداری صنعتی و کاربرد آن در مدیریت توسط               دو صاحب نظر و با بینش ژرف در تئوری حسابداری یعنی استاد حسن سجادی نژاد و اسماعیل عرفانی در نیمه دوم قرن بیستم پایه ریزی گردیده است .

8)      هنری متکالف افسر تدارکات ارتش امریکا با چاپ کتابی تحت عنوان هزینه تولیدات (The Cost of Manufactures) چهار روش تخصیص سربار یعنی روش درصدی از هزینه دستمزد ، روش درصدی از هزینه های ناخالص ، روش ساعات کار و روش اختیاری را معرفی کرد .

9)      کارکه ( مهندس صنایع ) و فلز ( حسابدار رسمی ) با چاپ کتابی تحت عنوان حسابهای کارخانه (Factory Accounts)        با ارائه سیستمی موفق گردیدند که نگهداری کلیه حسابهای هزینه در چارچوب سیستم ثبت دو طرفه عملی گردد . و     از این زمان به بعد بود که ثبت عملیات مالی امکانپذیر شد و حسابداری صنعتی توانست نقش و وظیفه خود را              به عنوان گزارشگری مالی ایفا نماید و همین امر باعث تحولات عمیقی در تئوری حسابداری گردید . از سوی دیگر استفاده نرخ جذب سربار یعنی جمع هزینه های سربار تقسیم بر ساعات کار مستقیم یا ساعات کار ماشین برای جذب هزینه های سربار ، توسط این دو نفر انجام گردید . ضمن آنکه کارکه و فلز معتقد بودند بین هزینه های           غیر مستقیم تولیدو هزینه های اداری و تشکیلاتی از نظر محتوایی تفاوت وجود دارد لذا می بایست هزینه های          غیر مستقیم تولید به حساب تولید و از آنجا به موجودیهای در جریان ساخت و ساخته شده تخصیص داده شود ولی هزینه های اداری بایستی تنها به حساب سود و زیان منظور شود . ارائه طرح مفهوم هزینه های ثابت و متغیر که می توان اولین گام در راه ایجاد حسابداری مدیریت به حساب آورد از دیگر ابتکارات کارگه و فلز بوده است .

10)  بسط ، گسترش و تعمیق مفهوم حسابداری صنعتی و کاربرد آن در مدیریت توسط اساتید گرانمایه مرحوم حسن سجادی نژاد و اسماعیل عرفانی در ایران محقق گردید . با وجود تألیفات بی بدیلی که از این بزرگواران در این مورد برجای مانده ولی متأسفانه تاکنون جامعه ایران در کاربرد مؤثر آن به دلایل گوناگونی موفق نبوده است . با اینحال پس از گذشت نیم قرن هنوز به عنوان معتبرترین منابع موجود در زمینه حسابداری صنعتی به حساب می آیند.

نقل است که مرحوم اسماعیل عرفانی نسبت به دانشجویان خود در مورد مفهوم حسابداری صنعتی چنان سخت گیر بوده است که اگر دانشجویی حتی ترم پایان تحصیلی خود را می گذرانید ولی درک روشن و درستی از مفهوم و مکانیزم سیستم بهای تمام شده نداشت وی را به هر طریق که ممکن بود محروم از تحصیل می نمود زیرا وی اعتقاد داشت ،         عدم شناخت در بدهکار یا بستانکار کردن حساب برای یک حسابدار چندان مهم نیست زیرا مکانیزم موازنه و دو طرفه بودن حسابها خودبخود در پایان دوره ، اشتباهات احتمالی را مرتفع می کند اما هستی و نیستی یک شرکت بطور مستمر بستگی به سیستم بهای تمام شده دارد . اگر حسابدار درک درستی از مکانیزم بهای تمام شده نداشته باشد مانند آن         می ماند که مداوم مبادرت به تولید انبوه هزینه ناپیدا و زیان پنهان در بافت دارایی ها و ساختار سرمایه یک شرکت نماید.