«شرح فرازهایى از دعاى عرفه»

«شرح فرازهایى از دعاى عرفه»

مطالب این نوشتار، برگرفته از اثرى است تحت عنوان: «شرح گزیده اى از دعاى عرفه» از عارف نامور، حضرت آیت الله جوادى آملى، که اکنون مراحل تحقیق را، جهت تکمیل و انتشار، طى مى کند تا به فضل الهى از سوى مؤسسه تحقیقاتى اِسراء منتشر شود و تشنگان معارف زلال اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) را سیراب نماید.

بدیهى است احاطه استاد محترم به تفسیر قرآن کریم و مبانى حکمتى و عرفانى، این شرح را امتیاز خاصى بخشیده و درک مضامین بلند کلمات امام حسین(علیه السلام) را در پیشگاه با عظمت الهى، که بدون آشنایى با مبانى یاد شده امکان پذیر نیست، بر علاقمندان مقدور ساخته است.

چند نکته مقدماتى

دعاى عرفه سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(علیه السلام) یکى از دعاهاى مأثورى است که از مضامین بلند و معارف عمیق برخوردار است. شرح تفصیلىِ همه فقره هاى آن، به چندین جلد کتاب نیازمند است.

قبل از شرح دعا، در این اثر، نکاتى به عنوان مقدمه مورد توجه قرار گرفته، از آن جمله:

دعا، عبادت و مراتب آن ها، طولانى بودن درجات، شیوه اى نو در تفسیر متون وحیانى، ائمه(علیهم السلام) مرجع تفسیر معارف، ویژگى ها و آثار موجودات زمانى و مکانى، تعلّق مشهود به زمان و مکان، اهمیت عرفه در امت هاى گذشته، فضیلت عرفات، مأذون بودن انسان کامل براى دعا، گوناگونى معارف دعاى عرفه و انتساب بخش پایانى دعاى عرفه به امام حسین(علیه السلام).

در توضیح نکته اخیر آمده است:

«قسمت نخست دعاى شریف عرفه را همه نقل کرده اند، اما بخش پایانى آن را برخى مانند علاّمه مجلسى(رحمهم الله) نقل نکرده است. از این رو، بعضى احتمال داده اند که از امام حسین(علیه السلام) نباشد. لیکن قرائن و شواهدى بر صدور آن از سالار شهیدان گواهى مى دهد.

در بررسى اسناد روایات، آنچه اصل است و موضوعیت دارد، صدور آن از امام معصوم است؛ یعنى یک حدیث پژوه باید اطمینان یابد که محتواى مورد نظرِ وى، از معصوم(علیه السلام) صادر شده است. این اطمینان گاهى از راه وثاقت و اصالت و صداقت راوى به دست مى آید، گاهى از راه بلندى محتوا و اتقان متن و گاهى نیز از راه شواهد و قرائن منفصل و متصل. از این رو، بررسى سندى احادیث از آن جهت مورد توجه قرار مى گیرد که راهى براى حصول این اطمینان است و به اصطلاح موضوعیت ندارد، بلکه طریقیت دارد».

سپس در ادامه چند شاهد و قرینه ذکر شده و آمده است:

1 ـ سید بن طاووس(قدس سره) که از بزرگان امامیه است، آن را در کتاب قیّم اقبال الأعمال نقل کرده ودرنقل او هیچ خدشه اى نیست. گرچه بر اثر شهود نسیان برخى ازنسخه نویسان در برخى نسخ دست نویس اقبال، ذیل دعاى عرفه نیامده، لیکن استاد بزرگوار مرحوم علامه شعرانى نوشته اند:

در کتابخانه آستان قدس رضوى به نسخه اى قدیمى و معتبر از اقبال الاعمال برخوردم که ذیل دعا در آن آمده است.

2 ـ محتواى بلند این دعاى نورانى نشانه صدور این متن از زبان معصوم(علیه السلام)است.

3 ـ بخش آغازین دعاى شریف عرفه محتواى عمومى دارد، مسألت کردن از خدا، در میان گذاشتن مشکلات با ذات اقدس الهى، حوائج علمى و عینى را از او خواستن و... این ها در سایر دعاها نیز هست، لیکن سلطان مباحث دعاى عرفه و کوهان بلند معارف آن، قسمت هاى پایانى دعاست که شباهت محتوایى با سخنان دیگر امام حسین(علیه السلام) دارد.

در ذیل یکى دیگر از نکات یاد شده، استاد معظم در تبیین تفاوت اولیاى الهى با دیگران، اظهار نموده اند:

«اولیاى الهى زمانى لب به دعا مى گشایند و دست نیاز به سوى بى نیاز دراز مى کنند که به تجربه درونى دریابند. برخى مقامات جز با دعا به دست نمى آید؛ یعنى با توجه به آگاهى آنان از سرّ قدر و اسباب نزول مقدّرات الهى، هنگامى که دانستند سبب دستیابى به آن مقام والا فقط دعاست، دست به دعا بلند مى کنند، چنان که براى امام حسین(علیه السلام)، مقامى بود که جز با شهادت به آن نمى رسید و در حقیقت تنها سبب نیل به آن فیض و فوز عظیم، شهادت بود و چون رسیدن به آن مقامات بلند مطلوب خداى سبحان است، اسباب منحصر آن نیز مطلوب اوست. این همین اذن و امر الهى به شمار مى رود».

در یک نکته دیگر از مباحث مقدماتى، دعاى شریف عرفه مانند هر سوره قرآن کریم که آیات فراوانى داشته و مطالب گوناگونى را در بر دارد، حاوى مطالب متنوع شمرده شده است.