تاریخچه
در مدارک تاریخی و جغرافیایی اسلامی، از منطقه کرمان، کارمانیا، ژرمانیا، کرمانیا، کریمان، کارمانی، کرمانی و بوتیا ذکر شده‌است. برخی از جغرافیادانان، نام قدیم کرمان را گواشیر خوانده‌اند. گفته می‌شود؛ گواشیر همان (کوره‌اردشیر) یا شهر اردشیر بوده‌است که به تدریج به (گواشیر) تبدیل شده‌است. این شهر به واسطهٔ آن که در قدیم شش دروازه داشته به شهر شش دروازه نیز مشهور بوده‌است.
پیش از اسلام
قلعه دختر و قلعه اردشیر از آثار دوران ساسانی در مشرق شهر کنونی کرمان- که هنوز خرابه‌های آنها برجاست – گواه بر این است که لااقل در زمان اردشیر بابکان در همین محل، شهری آباد یا قلعه‌ای مهم وجود داشته‌است. مؤلف جغرافیای کرمان معتقد است که حدود ۲۲۰ پس از میلاد، به هنگام فتح کرمان به دست اردشیر این محل «گواشیر» نام داشته و مرکز ولایت کرمان بوده‌است بنا به گفته هرودت کرمانیا از قبایل دوازده گانه ایران می‌باشد و ساتراپی چهاردهم (دارا) مشتمل بر ایالت کرمان بوده‌است.
در روایات اساطیری آمده‌است که کیخسرو کرمان و مکران را به رستم بخشید همچنین نشانی‌هایی از فرمانروایی بهمن بر این خطه می‌دهند آنگاه روایت تاریخی این سرزمین آغاز می‌شود و اینکه در زمان هخامنشیان کوروش آن را تبعید گاه نبونید(پادشاه مغلوب شدهٔ بابِل) قرار داد سپس سخن از حکومت اشکانیان را شکست داد و فرزند خود را که او هم اردشیر نام داشت به حکومت کرمان گماشت گویند کرمان آخرین پناهگاه یزدگرد سوم پادشاه ساسانی بوده‌است.
پس از اسلام
در دوره اسلامی و مقارن با۲۱تا ۲۴ هجری قمری و سالهای بعد از آن، کرمان همواره مورد هجوم اعراب قرار گرفت. در زمان حکومت خلفای عباسی کرمان به شورشهای مکرر دست زد ولی هیچ یک به سامان نرسید تا سرانجام در سال ۲۵۳ هجری قمری به تصرف یعقوب لیث، موسس سلسه صفاریان درآمد. پس از آن این سرزمین در زیر سلطه حکومت‌های قدرتمند زمان مانند سامانیان، دیلمیان، آل بویه و سلاجقه قرار گرفت. در عصر غزنویان فرمانروایان خونریز و هوسران آرامش را از مردم گرفتند تنها در عهد سلجوقیان، حکومت ملک قاورد و فرزندانش بودکه در کرمان روی رفاه و آسایش دید و آثاری چون مسجد ملک پدید آمد پس از حکومت ۱۵۰ ساله سلاجقه باز بلای غز بر کرمان نازل شد با حمله مغول براق حاجب از سرداران قراختائیان کرمان را به تصرف در آورد از اعقاب وی ترکان خاتون بر کرمان فرمانروایی یافت که در آبادانی شهر کوشید و دخترش پادشاه خاتون نیز حاکمی فاضل و حامی دانشمندان بود. این سلسله از ۶۱۹ تا ۷۰۳ هجری قمری در کرمان سلطنت کردند. در زمان حکومت قراختائیان بود که مارکو پولو سیاح معروف ونیزی از کرمان دیدن کرد.در سال ۷۱۴ هجری‌قمری امیر مبارزالدین محمد مؤسس سلسله آل مظفر، کرمان را تصرف کرد. تیموریان از سال ۷۹۶ تا ۸۳۴ برکرمان فایق آمدند سپس تنی چند از طایفه قراقویونلو در کرمان به قدرت رسیدند.
سلاطین صفوی از ۹۱۵ هجری کرمان را به متصرفات خود افزودند در ۱۰۰۵ هجری، گنجعلیخان از سوی صفویه به حکومت کرمان رسید که بر اثر تدبیر و تداوم حکومت او، شهر چندی روی آسایش و آرامش دید و زمانه برای ترقی و آبادانی مناسب شد.
در روزگار افول قدرت صفویان، افاغنه، کرمان را به جزای شهامت و مقاومت در برابر آنان به خاک و خون کشیدند و نادرشاه افشار هم هنگامی به کرمان رسید که بر اثر کشتن رضاقلی میرزا (پسرش) به جنون آدمکشی مبتلا شده بود او دستور گردن زدن مردم بی‌گناه را صادر کرد و یکی از بزرگترین قتل عامهای معروف تاریخ کرمان را به راه انداخت. نادرشاه افشار و عمال او هنگام تسخیر آن در سال 1160 ه. ضمن غارت و چپاول اموال این مردم رنجدیده بسیاری مردان آن را سربریده و از کله آنان مناره‌هایی ساختند. محله پامنار که هنوز هم به همین نام خوانده می‌شود یادگار آن فاجعه و تجدید کننده خاطرات تلخ آن جنایت تاسف انگیز می‌باشد.
دروازه مسجد که آقامحمدخان قاجار از طریق آن وارد کرمان شد.
کرمان به دلیل حمایت از آخرین بازمانده زندیه (لطفعلی خان زند) گرفتار خشم آغامحمدخان قاجار شود که به روایت تاریخ، هفت من (به روایتی بیست هزار جفت و به روایتی دیگر هفتاد هزار جفت چشم) از مردم بی پناه در آورد! اگر چه جانشینان او تلاش کردند تابا اعزام حاکمانی مدیر و مدبر همچون محمداسماعیل خان نوری «وکیل الملک» و «ابراهیم خان ظهیرالدوله» به باز سازی شهر کرمان، و تحبیب قلوب بپردازند، و با برپایی آثاری چون مجموعه ابراهیم خان، گذشته‌ها را به نسیان و فراموشی بسپارند، معذالک اینکه اقداماتی از این قبیل در تحقق آن نظر موثر بوده یا نه، سوالی است که پاسخش به تاریخ سپرده می‌شود.
آب و هوا
استان کرمان دارای آب و هوای متنوعی است. مثلاً در قسمت‌های شمالی که نزدیک کویر است، آب و هوای خشک و کویری، و در قسمت جنوبی آب و هوایی معتدل و دلپذیر دارد. متوسط ارتفاع شهر کرمان از سطح دریا ۱۷۵۵ متر است. بیشتر نقاط شهر کرمان با کوه احاطه شده‌است. کرمان شب‌های زمستانی بسیار سردی دارد. کوه‌های جوپار و پلوار و جفتان در جنوب و جنوب شرق کرمان در تمام طول سال برف دارند. متوسط مقدار باران در طول سال در کرمان معادل ۱۳۵ میلی متر است. به دلیل نزدیکی کرمان به کویر لوت، این شهر در تابستان گرم و در بهار دارای طوفانهای شن می‌باشد، ولی بطور کلی آب و هوای این شهر به نسبت خنک است.
قسمت‌های شمالی و شمال شرقی شهر کرمان که در مجاورت کوه‌های صاحب الزمان قرار دارد از آب و هوای معتدل تری برخوردارند و قسمت‌های جنوبی و غربی شهر بواسطه نزدیکی به بیابان، تابستان‌های گرمتری دارد و گرد و غبار هوا نیز بیشتر است.
دیدنی‌ها
یخدان مویدی، کرمان
محراب و سقف مسجد ملک، کرمان
مناطق دیدنی و توریستی شهر کرمان بیشتر مناطق تاریخی و فرهنگی است. از مهمترین نقاط دیدنی کرمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قلعه دختر و قلعه اردشیر از یادگارهای هنر معماری پیش از اسلامی است که قدیمی‌ترین آثار تاریخی در کرمان به شمار می‌روند و بقایای آن اعجاب بینندگان را بر می‌انگیزد. ساختمان‌های این قلعه روی هم به دو قسمت مجزا تقسیم می‌شوند. قسمتی که بر فراز قلعه نسبتاً مرتفع جنوب شرقی قرار دارد و سابقاً قلعه کوه نامیده می‌شد و کاملاً به علت وضعیت طبیعی از قلعه دیگر مجزاست. قسمت دوم بر تپه کوتاه تری قرار دارد و به قلعه دختر یا آتشکده آناهیتا موسوم است. قلعه اردشیر در بالای تپه مرتفعی واقع شده که تا سطح جلگه قریب پانصد پا ارتفاع دارد. دیوارهای قلعه از خشت‌های بسیار ضخیم ساخته شده‌است.
مسجد ملک که در قرن پنجم و در زمان تورانشاه سلجوقی ساخته شده‌است.
مشتاقیه، آرامگاه مشتاق علیشاه که به سه گنبد نیز شهرت دارد و از آثار معماری قرن سیزدهم است.از سه گنبدی که به وجود آنها، در اسم دیگر این مکان (سه گنبد) اشاره می‌شود، یک گنبد بر فراز مقبرهٔ "مشتاق علیشاه"، دیگری بر بالای مقبرهٔ "کوثرعلیشاه همدانی" و سومی (که گنبدی آجری است و کاشیکاری نشده است) بر فراز آرامگاه "شیخ اسماعیل هراتی" بنا شده است.
مسجد جامع کرمان یا مسجد جامع مظفری که از بناهای قرن هشتم هجری است. این مسجد از جمله مساجد چهار ایوانی است با سر در رفیع، صحن، ایوان و شبستان. ارزشمندترین قسمت بنا، کاشی کاری معرق محراب و سردر شرقی مسجد است.
گنبد جبلیه از بناهای منسوب به دوره ساسانی (و بنا به روایتی منسوب به دوران سلجوقی) است که در شرق شهر کرمان قرار دارد و گنبد گبری نیز نامیده می‌شود. پلان گنبد هشت ضلعی و روی اضلاع آن طاق نماهای متعددی به چشم می‌خورد. آنچه از سبک معماری این بنا استنباط می‌شود این است که مربوط به اواخر ساسانیان است و یا این که در اوایل اسلام با الهام از معماری ساسانی ساخته شده‌است.
یخدان مؤیدی که برای ذخیره یخ به کار می‌رفته‌است و در تقاطع خیابان ابوحامد و خورشید واقع است.
بازار کرمان از نظر بزرگی و معماری در میان بازارهای ایران خاص و مثال زدنی است و به قولی با احتساب راسته بازار و شاخه‌های فرعی آن بزرگترین بازار سرپوشیده قدیمی ایران است.
مجموعه گنجعلیخان این مجموعه که از میدان گنجعلیخان، مدرسه گنجعلیخان، حمام گنجعلیخان، ضرابخانه و آب انبار تشکیل می‌شود در زمان حکمرانی گنجعلی خان بر کرمان و در دوران حکومت صفوی ساخته شده‌است.
مجموعه ابراهیم خان، ابراهیم خان ظهیر الدوله حاکم کرمان (دوره قاجاریه) با ساخت بازار، حمام، آب انبار، مدرسه و خانه مدرس، بانی این مجموعه بوده‌است.
مجموعه وکیل که به دستور یکی از فرماندهان دیگر در زمان قاجاریه ساخته شده‌است و شامل بازار وکیل (کرمان)، حمام وکیل (کرمان) و کاروانسرای وکیل (کرمان) است.
موزه صنعتی شامل گنجینه‌ای غنی و دیدنی از هنرهای معاصر به ویژه نقاشی‌ها و مجسمه‌های استاد علی‌اکبر صنعتی و... که در خیابان شریعتی و حدفاصل میدان باغ ملی و چهار راه طهماسب آباد واقع است.
مسجد پامنار که از بناهای قرن هشتم و از آثار حکومت آل مظفر است.
گنبد سبز یا قبه سبز که از بناهای قرن هفتم هجری است. این اثر از بنای مدرسه و آرامگاه قراختاییان کرمان تشکیل شده‌است. زیباترین قسمت این بنا، ایوان کاشی کاری معرق آن است که در نوع خود بی نظیر است. دو ستون پیچکی شکل در طرف ایوان نیز زیبا و جالب توجه‌است.
پارک جنگل قائم با درختان انبوه کاج و آبشارهای مصنویی در اطراف آن و مسیرکوه پیمایی بر کوه‌های صاحب الزمان که در شب نیز روشن است وپارک‌ها و حوض‌های متعدد، از تفرجگاه‌های مردم کرمان است.
آتشکده و موزهٔ زرتشتیان شهر کرمان دارای جمعیت قابل توجهی از زرتشتیان و محل برگزاری جشن‌ها و مراسم پیروان این آیین است.
کرمان یکی از شهرهایی است که هنوز جشن سده (از جشن‌های ملی ایران) هر ساله 10 بهمن ماه در آن برگزار می‌شود.
تخت درگاه قلی بیگ در جنوب شرقی شهر کرمان و جنوب جنگل قائم با ابهت خود، نشسته در دل کوه، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. این مکان مقبره یکی از نوادگان بهرام بیگ به نام درگاه قلی بیگ است. درگاه قلی بیگاز امرای اواخر دوره صفویه و رییس ایل افشار در کرمان بوده‌است.
موزهٔ بزرگ دفاع مقدساین موزه که در زمان برگزاری کنگرهٔ بزرگداشت سرداران و 8000 شهید استان‌های کرمان و سیستان و بلو چستان احداث شد یاد آور رشادت‌های مردم این دیار در دوران دفاع مقدس است.
موزه شهید باهنر این موزه خانهٔ پدری شهید باهنر نخست وزیر شهید رجایی اسث که در خیابان شهید باهنر واقع است.
باغ شاهزادهٔ ماهان این باغ مشهور در شهر ماهان از توابع کرمان و در فاصلهٔ 30 کیلومتری کرمان در دامنهٔ شرقی کوه جوپار و دره تیگران قرار دارد.
مزار شاه نعمت الله ولی از عرفای بنام که در شهر ماهان قرار دارد.
خیابان‌ها و معابر مهم شهر
از خیابان‌های مشهور کرمان می‌توان از شریعتی، ۲۴ آذر، باقدرت، بلوار جمهوری اسلامی، میدان آزادی، هزارویک شب، شفا، الغدیر، شهاب، استقلال، منتظری (جهاد)، احمدی (مطهری)، خورشید، ۱۷ شهریور، میرزاآقاخان، مولوی، حافظ، سعدی، امام خمینی، سرباز، زریسف، شاه (شاه نعمت‌الله ولی)، بلوار ۲۲بهمن، ابوذر، رسالت، مشتاق، خواجو و بلوار ۲۴مهر وسراسیاب و خیابان شهید باهنر یاد کرد
جاذبه‌های طبیعی
کوهپایه مجموعه چندین روستا در شمال شرق شهر کرمان که در کوهستان‌های شمال شهر واقعند و به خصوص در فصول گرما پذیرای بسیاری از شهروندان کرمانی برای تفریح و گذران اوقات فراغت می‌باشند.
آبشارکوهپایه از دیدنی‌های این منطقه‌است.
سه کُنج منطقه ییلاقی بسیار زیبا و خوش آب و هوا در شرق شهر ماهان واقع است.
سیرچ روستایی بسیار زیبا و دیدنی درجنوب شرق شهر کرمان که محل تولد نویسنده زبر دستِ ایرانی مرادی کرمانی است.این روستا منطقه‌ای برف گیر است که در فصل سرما میزبان ورزش‌های برفی است. اگر جاده این منطقه برفی را به مدت ۱۵ دقیقه ادامه دهیم به شهداد منطقه‌ای بیابانی و بسیار گرم با کلوت‌های معروفش میرسیم.سیرچ دارای چندین چشمه آب گرم است.
جوپار منطقه‌ای خوش آب و هوا در جنوب شهر کرمان و در بخش ماهان واقع است که کوه‌های مرتفع آن مشهور می‌باشد.
کوه هزار کوه‌های زیبای جوپار بیشتر موقع سال میزبان تیم‌های کوهنوردی است.
دره تیگراندره‌ای خوش آب و هواو سرد در دامنه کوه جوپار و بالا تر از باغ شاهزاده که درکناراین منطقه ییلاقی مقبره بی بی گرامی قرار دارد.
بُندر والی آباد مجموعه چندین روستای خوش آب و هوا است که در شرق و جنوب شرقی کرمان واقع شده‌اند.از مهمترین این روستاها می‌توان به دِه بالا و گینکان و دهیاری و ده یاسایی و دِه محمدشاه و... اشاره کرد.
روستای داوران روستای داوران در ۳۵ کیلومتری شرق رفسنجان و بین راه رفسنجان زرند می‌باشد. روستای داوران به دلیل سرسبزی.. واقع شدن در ارتفاع. داشتن باغات میوه از نقاط بسیار دیدنی در این شهرستان است. اماکن زیارتی بی بی گوهر در ابتدای داوران و شفاخانه حضرت علی علیه السلام در بالای ده می‌باشد...
کوهبنان: کوهبنان در مسیر کرمان به یزد، بعد از زرند کرمان به شهرستان کوهبنان می رسیم. قدمت تاریخی کوهبنان انهم در زمانی که همسایگان ان موجودیتی نداشته اند انرا متمایز و مشخص نموده است . در تابستان اب و هوایی دلنشین دارد و همین عامل به علاوه مهمان نوازی کوهبنانی‌ها باعث جذب هزاران گردشگر از سراسر استان واستان‌های مجاور به این شهرستان به خصوص در فصل تابستان شده است راین شهری زیبا با جاذبه های طبیعی و گردشگری فراوان از جمله ارگ تاریخی که احتمالا هم عصر ارگ بم بوده و هم اکنون استوار و مقاوم است و همچنین آبشار راین که یکی از بهترین جاذبه های طبیعی استان کرمان بشمار میرود و نیز وجود سه امامزاده که قرنها در این شهر مورد توجه مردم است نشانگر تدین و سابقه فرهنگی طولانی این شهر است.
سوغات کرمان
کلمپه، قاووت، فالوده کرمانی، قالی کرمانی، پته، ادویه جات، زیره، حنا، پسته، ظروف مسی، چنگمال، کماچ سهن، سوهان زرند، مسقطی مخصوص سیرجان
نشریات کرمان
استقامت (هفته نامه)، بیداری (هفته نامه)، آوای ماهان (هفته نامه)، امید کرمان (هفته نامه)، بام کویر، توتیا، پایان هفته(هفته نامه)، بانگ جرس(هفته نامه)، حدیث کرمان(روز نامه)، ثارالله(هفته نامه)، رودبار زمین(هفته نامه)، ذوالفقار(هفته نامه)، آوای بافت، صبح کرمان، طلوع بافت، عصر باور(هفته نامه)، عصر ظهور(هفته نامه)، کرمان امروز (روز نامه)، فردای سبز(هفته نامه)، فردوس کویر (هفته نامه)، فراز کویر(هفته نامه)، کرمانشهر (هفته نامه)، کوثر کویر (هفته نامه)، نسل آفتاب (هفته نامه)، ندای بم، کرمان ورزشی، مهر کرمان( هفته نامه) نسیم بهار، نگین کرمان و...[۱۴