پوست شایع‌ترین مشکل گوارشی در کودکان است که سبب مراجعه والدین به پزشک متخصص کودکان میشود. بهبود عادات غذایی و رفتاری در بسیاری موارد می‌تواند گره از این مشکل بگشاید.
کودک چه وقت یبوست دارد؟
شیرخواران ممکن است به طور طبیعی هر 2 تا 3 روز، بدون هیچ مشکلی دفع مدفوع نرم داشته باشند که در این صورت یبوست تلقی نمی‌شود، اما به طور کلی هرگاه مدفوع سفت و خشک باشد و دفع آن برای کودک همراه با درد و زور زدن باشد و فواصل دفع بیش از 2 روز یا بیشتر باشد، می‌توان گفت که کودک یبوست دارد. بنابراین کاهش نوبت دفع به تنهایی بیانگر یبوست نیست.
در هفته اول زندگی معمولا نوزاد تا 4 بار در روز ممکن است دفع داشته باشد، اما با بزرگ‌تر شدن به تدریج کاهش می‌یابد و در 2 سالگی به 2 بار در روز می‌رسد.
یـبـوست کودکان چه علت‌هایی می‌تواند داشته باشد؟
بـیشتر کودکان که دچار یبوست می‌شوند، مشکل زمینه‌ای خاصی ندارند و به اصطلاح پزشکان، یبوست آنها علت عملکردی دارد و به عـلـت بیماری خاص یا مشکلات اعضای گـوارشـی نـیـسـت. اما در موارد کمی هم یبوست کودکان به خصوص اگر از زمان نوزادی شروع شده باشد، می‌تواند به علت بیماری‌های خاص گوارشی و روده‌ای بـــاشــد کــه در ایــن صــورت نـیــاز بــه بررسی‌های بیشتر بالینی و آزمایشگاهی توسط پزشک هست.
چـه عـلامـت‌هـایـی زنـگ خـطـر مـحسوب می‌شوند؟
بزرگ شدن و اتساع شکم، عدم دفع گاز، وجود خون در مدفوع، تغییر قطر مدفوع، اختلال در وزن‌گیری کودک و تاخیر رشد و... علامت‌هایی هستند که در صورت وجود آنها باید کودک را حتما نزد پزشک برد تا علت یبوست بررسی شود. در واقع یبوست اگر در بسیاری موارد علت عضوی ندارد، اما می‌تواند نشانه یک بیماری باشد. بیماری‌های نخاع، بیماری‌های گوارشی، کم‌کاری تیروئید و غیره می‌توانند با یبوست خود را نشان دهـنـد.
یـکـی از نکات مهم برای رد برخی از بیماری‌های مهم گوارشی و عصبی در کودکان، دانستن زمان دفع اولین مدفوع دوران نوزادی است. بنابراین یکی از سوالات مهمی که پزشک از والدین می‌پرسد، زمان اولین دفع در دوران نوزادی است. در واقع در موارد اندکی به طور مادرزادی، انتهای روده فاقد عصب است و به همین سبب، روده حرکات کافی برای عبور مواد دفعی را ندارد. در چنین کودکانی، دفع اولیه در دوران نوزادی دچار اختلال و تاخیر میشود. این بیماری که هیرشپرونگ نام دارد، نیازمند درمان سریع است، زیرا باقی ماندن مواد دفعی و افزایش مقدار مواد دفعی همراه با از دست دادن آب آنها بوده و منجر به بزرگ شدن قطر روده و حتی سوراخ شدن آن میشود.
هرگاه یبوست همراه با اتساع شکم و عدم دفع گاز یا نفخ شدید باشد، یا با درد حاد شکمی همراه باشد، به عنوان یک فوریت پزشکی تلقی میشود و حتما به سرعت باید بررسی شود
یبوست عملکردی یعنی چه؟
همان طور که قبلا گفتیم، در بسیاری از موارد در کودکان، یبوست علت‌های غیرعضوی دارد که در اصطلاح به آن یبوست عملکردی گفته میشود. واقعیت آن است که این نوع یبوست به علت مجموعه‌ای از عوامل رفتاری و رژیم غذایی و حتی روانی به وجود می‌آید. در این نوع یبوست با وجود پیگیری‌ها و اقدامات پزشکی، دلیل خاصی مبنی بر نقص یا مشکلات جسمی برای یبوست کودک یافت نمی‌شود، اما نگه‌داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست در کودک میشود. گاهی تغییر غذای کودک از شیر مادر به شیر گاو به علت تغییر در نسبت پروتئین به کربوهیدرات، سبب سفت شدن مدفوع و دفع دردناک میشود. در این حالت اگرچه مشکل کودک به صورت حاد ایجاد شده است و می‌تواند به سرعت برطرف شود، اما امتناع از دفع و نگه داشتن مدفوع سبب ایجاد یبوست مزمن میشود.
احتباس مدفوع سبب بازجذب آب آن از روده و خشک‌تر شدن آن میشود و مشکل را شدیدتر می‌کند.
در بسیاری موارد، کودکان به خصوص در سنین بزرگ‌تر با تغییر محیط، مثلا رفتن به مسافرت، تغییر مدرسه یا محل اجابت مزاج ناخوشایند، از دفع خودداری می‌کنند. به تعویق انداختن دفع به علت بازیگوشی‌های کودکانه هم می‌تواند سبب ایجاد یبوست شود. در بسیاری موارد استرس‌هایی که پدران و مادران بر کودک وارد می‌کنند نیز در این مساله بی‌تاثیر نیست. به خصوص در فرزندان مادران شاغل، دوری از مادر در ساعات طولانی و عدم احساس آرامش و راحتی از سوی کودک می‌تواند سبب اختلال دفع در کودک شود. حتی آموزش‌های غلط و نامناسب مادر و پدر برای از پوشک گرفتن کودک، در بسیاری از موارد نقطه آغـازگـر یبوست است که کم‌کم دچار سیکل معیوب شده و به سمت مزمن شدن پیش می‌رود.
یبوست کودک چه عوارضی در پی دارد؟
یبوست در اغلب موارد علت‌های ساده‌ای دارد و با آن که به راحتی می‌تواند برطرف شود، گاهی رو به مزمن شدن می‌رود و مـی‌تـوانـد سبب ایجاد عوارضی شود.
یکی از مهم‌ترین عوارض ناشی از یبوست، بزرگ شدن قطر روده‌هاست که سبب احتباس بیشتر مدفوع و کاهش حرکات دفعی روده‌ها میشود. حتی گاهی در موارد نادر، سبب سوراخ شدن روده میشود.
یـکـی دیـگـر از عـوارض شـایـع یبوست مزمن، بی‌اختیاری دفع مدفوع است که با آلوده شدن لباس زیر می‌تواند سبب جلب توجه والدین شود. از عوارض دیگر یبوست به خصوص در دختر بچه‌ها، عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری است که با درمان یبوست بهبود می‌یابد.
افزایش فاصله دفع، اغلب منجر به بی‌اشتهایی، استفراغ و نفخ زیاد نیز میشود که در کودکان با سنین کمتر، بی‌قراری و تحریک‌پذیری و کم‌شدن اشتها را به دنبال دارد.
چه غذاهایی به کودک دچار یبوست بدهیم؟
محققان طب کودکان معتقدند یبوست در شیرمادرخواران نسبت به شیر خشک‌خواران کمتر اتفاق می‌افتد، اگر چه به علت جذب کامل شیر مادر، دفعات دفع در شیر مادرخواران کمتر است. ادامه تغذیه انحصاری شیرخوار با شـیر مادر و مراجعه به پزشک در این مورد ضروری است، زیرا یبوست مزمن در این سنین نیاز به بررسی‌ها و مداخله‌های پزشک دارد.
با گذشتن سن کودک از مرز 6 ماهگی و آغاز تغذیه کمکی، میزان ابتلا به یبوست نیز بیشتر میشود. در موارد زیادی عدم تحمل پروتئین شیر گاو می‌تواند سبب بروز یبوست شود که در این موارد نیز لازم است مادران در فاصله زمانی کوتاه، شیر گاو را به میزان زیاد وارد رژیم غذایی کودک خود نکنند و از روزانه حدود چند سی‌سی شروع کنند. مصرف کافی آب و مایعات و سبزیجات پرفیبر و ملین مانند انجیر، آلو، زردآلو و سایر میوه‌ها و سبزی‌های تازه سبب نرم شدن مدفوع میشود. علاوه بر آن سبوس موجود در نان‌های سبوس‌دار و غلات نیز یک منبع خوب برای تامین فیبر غذایی است.
ذرت بو داده (پاپ کورن) یکی از منابع خوب سبوس است که اغلب کودکان آن را دوست دارند، اما فراموش نکنید که تمام این مواد غذایی را به گونه‌ای متناسب با قدرت جویدن کودک فراهم کنید زیرا عدم جویدن غذا خود می‌تواند یکی از علت‌های یبوست باشد.
هیچ‌گاه برای کودک خود بدون نظر پزشک داروی ملین استفاده نکنید و در صـورتـی‌کـه بـا رعـایـت رژیـم غـذایـی، کودک‌تان همچنان یبوست دارد، به پزشک مراجعه کنید
مادرها و پدرها بدانند:
بیشتر موارد یبوست در کودکان، با تغذیه صحیح کودک و توجه به مسائل روحی روانی وی قابل درمان است. کودکان اغلب به دلایل مختلفی هنگام اجابت مزاج، مدفوع خود را نگه می‌دارند و دفع را به تعویق می‌اندازند که به این ترتیب مدفوع آب بیشتری از دست می‌دهد، سفت و خشک میشود و ممکن است دفع آن با سختی و درد همراه شده و باعث نگه داشتن بیشتر مدفوع توسط کودک شود. این سیکل معیوب می‌تواند مثلا به دنبال یک شقاق مقعد که سبب دفع دردناک میشود، ایجاد گردد. بنابراین مهم‌ترین اصل در پیشگیری از یبوست مزمن، برطرف کردن علت حاد آن است. اضطراب و عجله برای دفع کودک و سایر مسائل روانی یکی از مهم‌ترین علت‌های ایجاد یبوست است. این مساله به خصوص در سنین آموزش رفتن به توالت و اجابت مزاج اهمیت بیشتری دارد.
ایجاد کردن یک الگوی منظم برای دفع در کودک می‌تواند این مساله را تا حد زیادی حل کند. پدرها و مادرها می‌توانند با یک برنامه منظم پس از صرف صبحانه و شام برای تخلیه روده کودک 5 تا 10 دقیقه کودک را مجاب به نشستن در توالت کنند. چنین برنامه منظمی به تدریج الگوی دفعی کودک را تنظیم می‌کند.
مصرف داروهای ملین برای کودک حتما باید با تجویز پزشک باشد. قطع این داروها نیز بدون نظر پزشک و پس از بهبودی اولیه نیز یکی از خطاهای شایع والدین است که سبب بازگشت یبوست میشود.