واژه از شیر گرفتن معمولاً به عنوان توقف شیردهی به کار می رود. همچنین می توان از شیر گرفتن را به معنای تغییر تدریجی تغذیه کودک از شیر به غذاهای ترکیبی دانست. از شیر گرفتن برای کودک از لحاظ عاطفی دشوار است، زیرا مادر برای او منبع شادی، نشاط و غذا بوده است. هنگام گرسنگی در آغوش گرم مادر آرام گرفته و شیر نوشیده، که این عمل علاوه بر آن که او را سیر کرده، لذت بخش نیز بوده است. به همین دلیل هم ترک آن برایش کاری دشوار و نگران کننده محسوب می شود. پس اگر می خواهید کودک خود را از شیر بگیرید این عمل نباید سریع و ناگهانی و یا با اعمال خشونت همراه باشد. بلکه باید از شش ماهگی به تدریج، با جانشین کردن غذاهای مناسب و کم کردن تعداد دفعات شیردهی، زمینه را برای این کار فراهم کرد.
بهتر است به این نکته هم توجه داشت که از شیر گرفتن کودک برایش چنین تصوری به وجود نیاورد که دیگر از عشق و محبت مادرانه محروم شده است. بنابراین در مراحل از شیرگیری به کودک توجه بیشتری نشان دهید.
● از شیر گرفتن ناگهانی
اگر به علت بیماری، بارداری و یا مسافرت مادر، کودک به طور ناگهانی از شیر گرفته شود، اضطراب شدیدی در او ایجاد خواهد شد. در مواقعی که مادر شیرده، مجدداً باردار می شود، این بارداری به معنای قطع ناگهانی شیر برای کودک اول است. در این شرایط مادر فرصتی برای مراقبت از کودک ندارد.
محروم شدن از گرمای محبت مادری موجب می شود تا کودک با انجام فعالیتها و رفتارهایی نظیر بد اخلاقی و گریه اعتراض خود را اعلام کند. و به خاطر آن تنبیه شود که البته چنین رفتاری برای کودکی نگران طبیعی است.
● بارداری مجدد و شیردهی
بهتر است در مواقعی که مادر به علت بارداری مجبور به قطع ناگهانی شیر خود می شود، برای جلوگیری از کاهش آثار نامطلوب روانی و عاطفی این مسأله، موارد زیر را مد نظر قرار دهد.
۱) به تدریج و برای مدت بیش از دو تا سه ماه کودک خود را از شیر بگیرد.
۲) کودک از محبت خاصی برخوردار شود تا کمبودی که برایش به وجود آمده است، جبران گردد.
۳) برای ارضای غریزه مکیدن کودک از بطری شیر و پستانک استفاده شود.
● روشهای سنتی از شیر گرفتن
طعم نا خوشایند به جای شیر مادر: یکی از روشهای معمول برای از شیر گرفتن کودک، استفاده از داروهای گیاهی تلخ است. مادر قبل از اقدام به شیر دادن، موضع شیردهی را با داروی تلخ گیاهی نظیر صبرزرد، کلپوره و... آغشته کرده، به محض اینکه کودک شروع به شیر خوردن می کند، به جای طعم شیرین شیر، دهانش تلخ و از شیر خوردن منصرف می شود. از جمله آثار نامطلوب این روش آن است که گیاهان دارویی مصارف درمانی خاص خود را دارند و هر دارو در جهت درمان یک بیماری به کار می رود. به عنوان مثال صبرزرد جزو داروهای مسهل است و در صورت مصرف زیاد ممکن است کودک را دچار اسهال کند. مصرف بیش از اندازه کلپوره نیز به ویژه برای کودکان حالت مسموم کننده دارد.
● در مواقعی نیز مادر با زخمی یا بد نما جلوه دادن سینه، حس ترحم کودک را بر می انگیزد. در نتیجه شیرخوار برای اینکه مادرش احساس ناراحتی نکند شیر نمی خورد. از جمله معایب این روش نیز می توان به آثاری که این کار می تواند بر روح کودک بگذارد، اشاره کرد. در این حالت کودک قلباً برای مادر متأسف می شود. گاهی هم ممکن است کودک از این وضعیت بترسد و مشکلی بر مشکلات بیفزاید.
ضمن آنکه بعد از رفع مانع، کودک مجدداً جهت خوردن شیر اقدام می کند و بعد از آن، حرفهای مادر را دروغ می پندارد و برای حرف او ارزش قایل نمی شود.
● روش تدریجی اما قاطع
روش تدریجی اما قاطع، برای از شیر گرفتن کودک موفق ترین روش است. برای کودک ۶ ماهه اجرای برنامه شیردهی هر چهار ساعت یک بار مناسب است. ضمن اینکه می توان به تدریج غذای کمکی را در تغذیه کودک وارد کرد. با اعمال این روش مادر می تواند برنامه ریزی غذایی برای کودک داشته باشد در نتیجه با اعتماد به نفس در پیشرفت و پیش بینی مسایل به پیش برود.
شروع به دادن مایعات در لیوان مخصوص کودک و یا با قاشق، بغل کردن عروسک، خرس کوچولو یا قطعات پارچه ای دیگر جانشین خوبی برای دلبستگی کودک به شیر مادر شمرده می شود. وقتی فواصل شیردهی مشخص شد مادر می تواند حذف تدریجی وعده های شیر را شروع کند. حق انتخاب با مادر است. بعضی ها ابتدا حذف شبانه را در نظر می گیرند، برخی ترجیح می دهند، شیر دادن وقت ناهار را اول قطع کنند. چون اطمینان دارند کودک به جای شیر، غذای کافی برای خوردن دارد. اما اغلب بهتر است مادر بعد از خوردن یک غذای سفت، یعنی زمانی که کودک سیر است به او شیر بدهد.
این مسأله مهم است که وقتی یک نوبت شیر دادن حذف شد مجدداً در لحظه های بی تابی کودک برقرار نشود. ممکن است کودک با صدای بلند اعتراض خود را بیان کند ولی مادر باید هدف نهایی خود را به خاطر داشته باشد چون هر گونه تردید موجب تشدید تقاضاهای کودک می شود. وقتی مادر تصمیم خود را گرفت، قاطعیت تصمیم او، به کودک انتقال می یابد. تغذیه قبل از خواب و یا هنگام صبح آخرین نوبتهایی هستند که باید حذف شوند پس مادر می تواند این نوبت را تا زمانی که کودک علاقه خود را از دست بدهد، حفظ کند.
● توصیه های کاربردی
۱) از شیر گرفتن کودک نارس باید دیرتر از کودک عادی و سالم انجام شود.
۲) مادر باید کاملاً مطمئن باشد که مایل است کودک را از شیر بگیرد.
۳) در صورت امکان برای حذف هر وعده شیر خوردن کودک، یک هفته فاصله زمانی در نظر گرفته شود.
۴) زمانی که مادر فرصت بیشتری برای بیرون بردن و سرگرم کردن فرزندش دارد، بهترین زمان از شیرگیری کودک است، زیرا محدودیتهای محیط بیرون، مانعی برای شیر خوردن کودک محسوب می شود و سرگرم بودن او، اشتیاق به شیر خوردن را کم می کند.
۵) زمانی را برای قطع شیردهی انتخاب کنید که حوادث تنشزای دیگری برای کودک در شرف وقوع نباشد. برای نمونه قطع کردن شیر، قبل از زمان بازگشت مادر به محل کار، رفتن به مسافرت و یا همزمانی آن با آموزش کنترل ادرار نباشد.
۶) بهتر است اطرافیان مادر، در خلال دوره از شیرگیری کودک پیشرفتهای او را در این کار، هرچند جزیی باشد، گوشزد کنند، و با این عمل، به اعتماد به نفس مادر کمک کنند.
۷) برای از شیر گرفتن به هنگام شب، هفته ای را انتخاب کنید که دیگر افراد می توانند کودک را در تخت بخوابانند.
۸) پخش کردن نوار مخصوص کودکان که آهنگ ملایم دارد، خواندن قصه، عروسک پشمالو و اسباب بازیهای متعدد که کودک بتواند در آغوش بگیرد یا در تخت خود قرار دهد، از جمله روشهای آرامش بخش هستند.
۹) در هنگام از شیر گرفتن کودک و تا مدتها بعد از آن، بهتر است مادر با لباس کودک را استحمام کند تا کودک دوباره به شیر خوردن تشویق نشود.
● نتیجه اینکه...
برای از شیرگیری کودک تنها تلاش مادر کافی نیست. بلکه همکاری همه اطرافیان، به ویژه پدر، در این زمینه بسیار مهم است.
به عنوان مثال: هنگامی که مادر می کوشد کودکش را از شیر خوردن منع کند و او به شدت مقاومت نشان می دهد، پدر می تواند با تشویق کودک به خوردن غذا و سرگرم کردن او به انواع بازیها، وی را از این کار منصرف کند. این مسأله به خصوص در نیمه های شب که کودک بهانه گیری و گریه بیشتری می کند، حایز اهمیت است.
اغلب پدران خود را از این مسؤولیت بر کنار می دانند و از شیر گرفتن کودک را وظیفه مادر تصور می کنند. در حالی که موفقیت هرچه سریعتر در این امر، به نفع آرامش مادر، کودک و محیط خانواده است.
نکته دیگر آن است که به کودک القا کنیم که او به اندازه کافی بزرگ و مستقل شده است، بنابراین خود می تواند مانند بزرگترها از غذای سفره استفاده کند.
خلاصه آنکه مادر قبل از اقدام به از شیرگیری، باید بیندیشد که چقدر تحمل شنیدن گریه کودک خود را دارد.
اگر بچه کاملاً آشفته است و آرام نمی شود، تصور نکند که بازی را باخته است، بلکه بعد از چند ماه که فرزندش بزرگتر و مستقل تر شد دوباره در مورد از شیرگیری او اقدام کند این بار حتماً موفق می شود.
از فاطمه فرزانه
منابع:
۱- روشهای شیردادن نوزاد- کارولین دیکون- ترجمه توراندخت تمدن (مالکی).
۲- تغذیه نوزاد با شیرمادر- دکتر ساپنا سامانت- ترجمه زربخت انصاری پیرسرائی و محمد رضا جعفرزاده شیرازی
۳- چرا کودکم دروغ می گوید؟ انگشت می مکد؟ ناخن می جود؟ عباس فرهادی ثابت
۴- مسائل رفتاری کودکان- جو داگلاس- ترجمه دکتر نصرت ا... پور افکاری
روزنامه قدس