سوخت یا سوخته هنری ظریف و قدیمی است که بر روی جلد های نفیس و گرانبها و تابلو های تزئینی و جلد های قرآن بکار می رفت .
" سوخت " دارای تعاریف زیادی می باشد که در ذیل به تعاریفی از آن می پردازیم ، " سوخت " از لحاظ لغوی در فرهنگ نامه ها تعاریف متشابهی دارد که بمعنی :
ماده سوختنی یا آنچه که بسوزد مانند ، هیزم و نفت و بنزین آمده است . " سوخته " را به معنای هر چیزی که آتش گرفته باشد . یا هر چیزی که در آتش افتاده است . یا " جسم سیاهرنگی که از دود تریاک در حقه وافور جمع می شود و آنرا تبدیل به شیره می کند آمده است .
در مورد " جلد سوخت " نیز در کتابهای مختلف تعاریف متفاوتی شده است .در کتاب صحافی سنتی اینگونه آمده است : آنرا سوخت یا سوخته گویا به این جهت گویند ، که اهالی اصفهان به رنگ تیره سوخته می گویند . در مجله موزه ها جلد سوخت را چنین تعریف می نماید : احتمالا به دو جهت چنین نامی گرفته است که اول : روش کار برای انتقال نقش به چرم ، قالب داغ می کنند و با گذاشتن آن بر چرم ، در واقع چرم را می سوزانند و یا بر آن داغ می نهند و به همین جهت آنرا سوخته می نامند .
دوم : رنگ تیره متن تابلوهای سوخت و جلدهای چرمی سوخت . " در کتاب و جلدها و قلمدانها ی ایرانی " جلد سوخت را چنین تعریف کرده است : " وجه تسمه به آن را در شیوه کار این فن ظریف حرارت معینی برروی آتش داغ شده بود ، چرم را در میان قالبها نهاده تا با فشار ضربات چکش نقوش قالبها بر چرم که در آب نمدار شده بود منتقل شود ، در این چرم بصورت قهوه ای سیر یا به رنگ سیاه ، در می آمد به این علت آن " سوخته " می گویند .
در کتاب " گلستان هنر " جلد سوخت را چنین تعریف می نماید : وی ( استاد قوام الدین تبریزی ) در صحافی انواع هنر نمایی میفرمود از جمله " معرق " را که تا آن عهد نبود ، ابداع کرد . معرق سازی نخست باصطلاح آن روز منبت در جلد خوانده می شد .
در کتاب جلد های اسلامی هر جایی که چشم به هنر می افتد ، متوجه می شویم که آن را به عنوان جلد منبت معرفی می کند و در قسمت واژه های فارسی ، هنر جلد سازی را چنین تعریف می نماید :
جلد چرمی که برای تزئین آن از نقوش ( اسلیمی ) و تزئینی دیگر را از چرم باریک و سوخته می بریدند و روی جلد با زمینه های طلایی و رنگین که روی جلد سازی شده بود می چسباندند . این همان شیوه ای است . که " دوست محمد " آن را " منبت کاری " خوانده است . استفاده از کاغذ بجای چرم بعدها متداول شد . معمولا جلدهای درونی که کمتر در معرض تماس است با این شیوه تزئین می کردند . جلد سوخت و سوخت معرق ، واژه دیگر برای این نوع جلد است .
در کتاب جلد سازی و ابزار آن از " سوخت " بعنوان " معرق " چنین تعریف می کند : در این دوره ( ایلخانان دوره تیموری ) جلد های نفیسی که آن را معرق گویند و چرم های سوخته و باریک به خطوط اسلیمی بریده می شده و در داخل ترنج و نیم ترنج ، روی زمینه و بوم لاجورد به صورت بدیهی نصب می یافته است .
در کتاب ایرانشهر سوخت را چنین تعریف کرده است : در قسمت داخلی یا آستر ، جلد ، طرحهای بریده از چرم یا کاغذ بر روی زمینه رنگی تر داده می شد و این را جلد سوخته نام دادند .
کتابشناسی کتابهای خطی سوخت را اینگونه تعریف می نماید : قرن نهم را باید ، دوره آغاز تکامل هنر جلد سازی ایران دانست و همان موقع است که شاید زیباترین و ظریفترین جلد ها بکار آمد ، این نوع جلد که آن را باصطلاح " سوخت " یا " سوخته " گویند . عبارت از : میشنی که روی آن را نقوش بر جسته بسیار دقیق انداخته گاهی متن را با آب طلا پوشانیده و گل و بوته و نقوش دیگر را بر جسته برنگ اصل چرم بیرون می آوردند ، گاهی بر عکس و گاهی تمامی سطح جلد که فرو رفته و بر جسته و دارای حاشیه و متن و ترنج و غیره است از طلای ساده و یا رنگ برنگ پوشیده و گاهی معرق است .
یعنی نقوش باریک و و دقیق از چرم بریده و روی متنی که غالبا از کاغذ الوان است ، انداخته اند .
در کتاب " راهنمای صنایع اسلامی " سوخت را به نام اصلی خود معرفی نمی نماید بلکه به تکنیک اجرایی و محل اجرای آن اشاره دارد : در قسمت داخلی یا آستر جلد طرحهای بریده از چرم یا کاغذ بر روی زمینه رنگی قرار داده می شد . و با اینکه در قسمتی دیگر اشاره دارد : قسمت داخلی این جلد با مقوای طلا کاری شده زینت یافته است این نوع طرح در دوره تیموری بوسیله چرم بعمل می آمد . این طرحهای مقوا روی زمینه قرمز و آبی و سبز و سیاه و بنفش قرار داده شده است .
احمد سهیلی خوانساری در مورد جلد سوخت یا سوخته در راهنمای کتاب این اصطلاح را کاملا رد می نماید ، اما جلد سوخت ، لغت سوخت یا سوخته به نظر نگارنده ، لغت صحیح و اصیلی برای جلد کتاب نیست ، اگر تحقیق شود ملاحظه خواهد شد در قدیم این نوع جلد را معرق نوشته اند.
در دوران اسلامی که یکی از بهترین نوع جلد ، ابداع شد و به عنوان " جلد سوخت " معرفی گردید : عبارتست از : جلدهایی که براثر داغ نمودن قالب به رنگ قهوه ای سوخته در آید و بر روی زمینه رنگی مختلف نشانده گردد و یا چرمهای سوخته را بصورت نقش های مختلف در آورده و در کنار همدیگر بر روی بوم بچسبانند .
در حال حاضر نیز از چرمهای سوخته و چرمهای رنگی استفاده می شود . که به مانند معرق چوب در کنار همدیگر نشانده می شود که به " سوخت معرق " معروف است .