اندازه و قطع های مختلف کتاب
قطع کتاب با توجه به طول و عرض صفحات کاغذ آن مشخص می شود. برخی از قطع های معروف بدین شرح است :
قطع شاهنامه ای یا سلطانی، قطع رحلی ، قطع وزیری ، قطع رقعی ، قطع خشتی ، قطع پالتویی ، قطع جیبی
قطع (کتاب) به اندازه طول و عرض کتاب و هر نوع نشریه، قطع گفته میشود. هدف از آن رواج اندازه‌های مختلف برای کتاب، به‌منظور استفاده آسان‌تر یا متناسب با نوع کاربرد کتاب است.در سال‌های آغازین پیدایش چاپ، قطع رایج کتاب‌های چاپی همانند نسخه‌های خطی بود. ولی، به‌تدریج، چاپ‌کنندگان کتاب دریافتند که استفاده از اندازه‌های مختلف در بهبود کار مؤثر خواهد بود. آلدوس مانوتیوس (۱۴۴۹-۱۵۱۵)، چاپگر ساکن ونیز، نخستین کسی بود که به نقش و اهمیت قطع کتاب در میزان استفاده از آن پی برد. اندازه ابداعی او برای کتاب، هم حمل و نقل آن را آسان می‌ساخت و هم هزینه‌های چاپ را کاهش می‌داد. قطع مورد استفاده او، قطع وزیری بود که جانشین قطع سلطانی شد.
امروزه، در بازار دو قطع رایج کاغذ داریم که 100×70 سانتیمتر و 90×60 سانتیمتراست . البته سایز های دیگری نیزوجود دارد که میشود با ان کار کرد و در صورت حجیم بودن میزان سفارش میشود به طرق مختلف به سایز دلخواه رسید . باید توجه داشت که سایز ماشین الات چاپ و صحافی نیز تعین کننده قطع کار و شرایط برش کاغذ می باشد. قطع کتاب نشان‌دهنده تعداد دفعات تا شدن کاغذ مرجع در چاپخانه هست که منجر به تشکیل ورق‌های کتاب میشود.از این باب ما یک قطع قبل از برش لب های تاشده داریم یک قطع بعد از برش ، قطع بعد برش باید با توجه به لی اوت کتاب و میزان مارجینی که برای متن در نظر گرفته شده مشخص کردد
قطع شاهنامه ای یا سلطانی : اندازه‌ای از قطع کتاب است که در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان نیززیاد استفاد میشد، برای کتاب‌های خطی که در ایران رواج یافت طول و عرض تقریبی آن۴۰×۳۰ سانتیمتر است. در حال حاضر با توجه سایز کاغذ های موجود این قطع در جدول زیر نمایش داده شده
قطع بیاضی: نسخه‌ایی است که از جانب طول آن باز و بست می‌شده و شیرازه‌بندی آن از طرف عرض اوراق بوده که در میان نسخه‌نویسان و کتاب‌سازان به بیاض شهرت داشته است، قطع بیاضی منسوب است و مخصوص به بیاض‌ها که بیشتر کتب ادعیه، زیارات و مجموعه‌های ادبی (که به غرض اشخاص فراهم می‌آمده) به هیأت مذکور صحافی و جلد شده است . پس در تمامی قطع ها بجز خشتی بیاضی ان قطع هم قابل ارائه میباشد
قطع کتاب‌های چاپ سنگی :
اندازه و قطع کتاب های چاپ سنگی بسته به اندازة کاغذ هایی بود که برای این منظور در نظر گرفته می شد.
به طور کل می‌توان قطع این گونه کتاب ها را بر اساس جدول زیر تقسیم بندی نمود:
بازو بندی اندازه (تقریباً :۳۰*۲۰ میلیمتر) بغلی اندازه تقریباً: (۴۰*۶۰ میلیمتر(
جانمازی اندازه (تقریباً: ۷۰*۱۲۰ میلیمتر) حمایلی اندازه (تقریباً: ۷۰*۱۲۰ میلیمتر، که در زیر لباس به صورت حمایل آویزان میشد(
رقعی اندازه (تقریباً: ۱۶۰*۲۲۰ میلیمتر) وزیری کوچک اندازه(تقریباً: ۱۶۰*۲۲۰ میلیمتر(
وزیری اندازه (تقریباً: ۱۶۰*۲۴۰ میلیمتر) وزیری بزرگ اندازه (تقریباً: ۲۰۰*۳۰۰ میلیمتر(
سلطانی اندازه (تقریباً: ۳۰۰*۴۰۰ میلیمتر) رحلی کوچک اندازه(تقریباً: ۲۵۰*۴۰۰ میلیمتر(
رحلی بزرگ اندازه(تقریباً: ۳0۰*۶۰۰ میلیمتر) رحلی اندازه(تقریباً: ۳5۰*۵۰۰ میلیمتر(
خشتی (طول و عرض کتاب در اندازة مساوی(
برخی قطع‌های رایج در میان مسلمانان به شرح زیر بوده است:
بازوبندی. 2×3 سانتیمتر، بیشتر برای کتاب‌های دعا یا سوره‌ها و آیات قرآنی که در ابعاد کوچک تهیه میشد و با نخ یا چرم به بازو می‌بستند؛
بغدادی. اندازه دقیق این قطع مشخص نیست، ولی از گفته رشیدالدین فضل‌الله (648؟- 718ق.)، در وقفنامه ربع رشیدی چنین برمی‌آید که ابعادی بزرگ‌تر از نسخه‌های مرسوم داشته است؛
بغلی. 5×7 سانتیمتر؛
جانمازی یا حمایلی. با ابعاد 7×12 سانتیمتر که معمولا برای قرآن و کتاب‌های دعا به‌کار می‌رفته است؛
خشتی. به شکل مربع که طول و عرض آن مساوی است و در سده‌های نخست تمدن اسلامی بسیار رایج بوده است؛
رحلی . در ابعاد بیشتر از 25×35 سانتیمتر که به انواع کوچک، متوسط، و بزرگ تقسیم میشود؛
سلطانی یا تیموری. با ابعاد 30×40 سانتیمتر، بیشتر نسخه‌های نفیسی را که برای شاهان و شاهزادگان در دوره تیموریان (771-911ق.)، استنساخ میشد، در این قطع می‌ساختند. نمونه مشهور آن شاهنامه بایسنغری موجود در کاخ گلستان تهران است که ابعاد تقریبی آن همین اندازه است؛
طومار. اتصال اوراق کتاب به‌گونه‌ای که به شکل لوله در آید. معمولا در تهیه طومارها از کاغذهایی با عرض کم استفاده میشد. هر چند که طول آنها بسیار متغیر بوده است. برای نگهداری طومار، اغلب محفظه‌ای به همان شکل می‌ساختند؛
نیم‌ربعی. 10×18 یا 9×17 سانتیمتر؛
بیاض. شکلی از کتاب که از جانب طول باز شده و شیرازه آن از عرض بسته میشود؛ع
|
شاهنامه ای یا سلطانی
|
|
اندازه‌ای از قطع کتاب است که در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان نیززیاد استفاد میشد، برای کتاب‌های خطی که در ایران رواج یافت طول و عرض تقریبی آن۴۰×۳۰ سانتیمتر است
|
سایز کاغذ مرجع
|
سایز قبل برش
|
سایز بعد از برش
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
100
|
70
|
50
|
35
|
48
|
34
|
90
|
60
|
45
|
30
|
43
|
29
|
قطع
|
رحلی
|
|
|
|
|
این قطع را به این جهت رحلی می‌گویند که هنگام خواندن کتاب قطع رحلی، آن را بر روی چهارپایة چوبی – یعنی رحل – قرار می‌داده‌اند
|
سایز کاغذ مرجع
|
سایز قبل برش
|
سایز بعد از برش
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
100
|
70
|
35
|
25
|
33
|
24
|
90
|
60
|
30
|
22.5
|
28
|
21
|
قطع
|
وزیری
|
سایز کاغذ مرجع
|
سایز قبل برش
|
سایز بعد از برش
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
100
|
70
|
25
|
17.5
|
23
|
16.5
|
قطع
|
رقعی
|
سایز کاغذ مرجع
|
سایز قبل برش
|
سایز بعد از برش
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
90
|
60
|
22.5
|
15
|
20.5
|
14
|
قطع
|
خشتی
|
از کهن‌ترین قطع‌های نسخه‌های خطی است با طول و عرض همسان و برابر
|
سایز کاغذ مرجع
|
سایز قبل برش
|
سایز بعد از برش
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
100
|
70
|
25
|
23
|
23
|
22
|
90
|
60
|
22.5
|
20
|
20.5
|
19
|
قطع
|
پالتویی
|
سایز کاغذ مرجع
|
سایز قبل برش
|
سایز بعد از برش
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
100
|
70
|
17.5
|
12.5
|
16.5
|
11
|
90
|
60
|
15
|
11.25
|
13
|
10
|
قطع
|
جیبی یا بغلی
|
سایز کاغذ مرجع
|
سایز قبل برش
|
سایز بعد از برش
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
100
|
70
|
7
|
5
|
6
|
4
|
90
|
60
|
6
|
4.5
|
5
|
3.5
|
قطع
|
جانمازی یا حمایلی
|
وجه تسمیة قطع جا نمازی با حمایلیاین است که نسخه‌هایی را که در قطع مزبوربوده است به صورت حمایل روی لباس زیرمی‌آویخته‌اند.
|
سایز کاغذ مرجع
|
سایز قبل برش
|
سایز بعد از بزش
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
طول
|
عرض
|
100
|
70
|
12.5
|
7
|
11
|
6
|
90
|
60
|
11.25
|
6
|
10
|
5
|
Instagram.com/mehdizade_print
https://www.linkedin.com/in/mohammadreza-mehdizade
09101436763