ساختار فیزیکی چاپخانهها
تحقیقات و بررسیهای به عمل آمده از مراکز مختلف فعال این صنعت حاکی از آن است که چاپخانههای متداول در ایران با توجه به نوع کار و همچنین نوع دستگاه چاپ تفاوتهایی دارند. ضمناً میزان فعالیت هر کدام در زمینه ارائه کار و تولید و بازار نقشی اساسی دروسعت کارگاه، تعدادوتنوع دستگاهها و مقداراولیه نگهداری شده دارد.
بطورکلی چاپخانههای متداول درایران را میتوان به صورت زیردستهبندی نمود:
1- چاپخانههایی بادستگاه چاپ مسطح یاحروفی(مشهور به لترپرس).
2- چاپخانههایی بادستگاه چاپ مدور(چاپ افست).
3- چاپخانههایی با دستگاه چاپ فلکسو (چاپ بر روی نایلون به صورت رول).
4- چاپخانههایی با دستگاه چاپ دایکاست (چاپ بر روی جعبه).
5- چاپخانههایی با دستگاه چاپ هلیوگرام یا هلیوزینگ (چاپخانه روزنامه).
اکثر چاپخانههای موجود در تهران به لحاظ صرفهجویی اقتصادی در اماکنی با وسعت کم تأسیس شدهاند که این امر موجب تراکم دستگاهها در کنار یکدیگر و انباشتن مواد اولیه در آنها شده است و عدم امکان پاکسازی محل باعث گردیده آلودگی و خطر بهداشتی و همچنین احتمال بروز آتشسوزی این مراکز را تهدید نماید.
بعضی از کارگاههای چاپ در زیرزمینها واقع میباشند که محدودی فضای آنها باعث تشدید عوامل فوقالذکر و تقلیل ضریب ایمنی این مراکز شده است.برخی چاپخانهها مملو از بندریلهای کاغذ هستند و اضافات برش خرده کاغذ در کف کارگاه و زیر دستگاهها تجمع دارد، خصوصاً که زیر این دستگاهها به دلیل سیستم روغنکاری ماشینها شدیداً به روغن آغشته میباشد.حتی دیده شده که در بعضی از کارگاههای چاپ حجم انباشتگی کاغذ بیش از حد میباشد و نهایتاً مسیر رفت و آمد و خروج از کارگاه تقریباً مسدود گشته است.
با وجود بخارات متصاعده از مرکب چاپ، بنزین، نفت و ذرات غبار کاغذ و سرب در فضای چاپخانهها، اغلب آنها فاقد سیستم تهویه مناسب هستند و خطرات بهداشتی و آتشسوزی آنها را تهدید مینماید. بعضی از کارگاههای چاپ اقدام به نصب هواکشهای الکتریکی نمودهآند لکن این هواکشها متناسب با نوع فعالیت و ابعاد هندسی کارگاه نمیباشد.
سیستم سرمایش اکثر چاپخانههای بازدید شده منحصر به نصب کولر آبی بود و گرمای محیط آنها توسط انواع بهاریهای نفت سوز و گازسوز، چراغ علاءالدین و بعضاً نیز شوفاژ تأمین میگردید که وجود اینگونه وسایل حرارتی و شعلهدار پر خطر در مجاورت بار اشتعال بالای کاغذ، بنزین و نفت احتمال بروز آتشسوزی را افزایش خواهد داد. ضمن آنکه در اغلب چاپخانهها برای طبخ چای و غذا کارگران از چراغ و الور و اجاق گاز بطور وسیعی در سطح کارگاه استفاده مینمایند.
در چاپخانههای افست ولتر پرس جهت شستشوی غلطک پارچهای ماشین چاپ محلی در نظر گرفته میشود. با توجه به اینکه از بنزین نیز برای شستشوی غلطک استفاده میگردد این مکان بایستی دارای شرایطی ویژه باشد.
بطور کلی اغلب چاپخانههای تهران ساختار فیزیکیمتناسب با نوع فعالیت خود ندارند و محل کارگاه خود را صرفاً به لحاظ مقتضیات اقتصادی خویش تهیه نمودهاند. برای مثال: با توجه به بخارات سنگین موجود در فضای چاپخانهها، فعالیت آنها در زیرزمین پائینتر از همکف غیر مجاز و ناایمن میباشد. لکن تعداد زیادی از چاپخانهةایز تهران در اینگونه فضاها اشغال دارند.
در یک نگرش کلی از ساختار بیشتر جاپخانههای تهران چنین استنباط میشود که مسئولین آنها اهمیت چندانی نسبت به رعایت موارد ایمنی و استاندارد در شبکه سیمکشی برق کارگاه خود قایل نیستند از اینرو انشعابات غیر اصولی، عایقکاری ناقص مفاصل، استفاده از سیمهای نایلونی رو کار، استفاده از ل امپهای روشنایی مدادی یا التهابی و همچنین استفاده از کلید و پریزهای نامناسب و غیر استاندارد و تقویت غیر اصولی فیوزهای خطوط جریان را در شبکه برق این نوع اماکن شاهد هستیم.
اینگونه عوامل بالقوه بروز حریق، در اغلب کارگاههای چاپ مشهود میباشد، لکن عدم بروز آتشسوزی نشانه ایمن بودن این اماکن نیست بلکه شرایط ثانویهای که موجب تبلور یافتن این نوع سهلانگاریها و نهایتاً بروز آتشسوزی میشود ایجاد نشده است. فلذا اهمیت رعایت موارد ایمنی و پیشگیری به دنبال دوراندیشی در رابطه با این موارد خطرزا موجودیت مییابد. نظر باینکه ارائه آمار در اثبات نقطه نظرات علمی و تجربی پایه و اساس تحقیقات را تشکیل میدهد، ضررویست اعلام شود که براساس آمارگیری انجام شده در سال 1374 سه موسسه چاپ و انتشارات طعمه حریق شدهاند که از این بابت خسارت ملی فراوان را محتمل شده و یک نفر نیز مصدوم شده است.
نحوه کار و عملکرد چاپخانهها
با توجه به نوع فعالیت، چاپخانهها مجهز به تعدادی دستگاه میباشند که بطور معمول عبارتند از: دستگاه برش، دستگاه تیغزنی و دستگاه چاپ.از دستگاه برش برای بریدن کاغذهایی که به صورت رول یا قطعات بزرگ میباشند استفاده میگردد تا آن را به قطعات دلخواه و مورد نظر تبدیل نمایند. این دستگاه به شکل گیوتین سنگین میباشد که خطرات مخصوص به خود دارد. اندکی بیاحتیاطی و یا خستگی ناشی از کار حوادث ناگواری به دنبال خواه داشت. لذا ایمنی شرایط اول کار با این نوع دستگاهها میباشد.
از دستگاه تیغزنی که شبیه دستگاههای چاپ میماند برای شکل دادن صفحات مقوایی یا کاغذی برش خورده استفاده میشود به نحوی که باعث جداشدن بخشی از مقوا از کل صفحه شده و یا خطوطی را روی آن نقش میاندازد تا مقوا در حول این خطوط تا شود و شکل جعبه یا بستهبندی به خود گیرد. هنگام کار با این دستگاه نیز رعایت موارد ایمنی اساس کار میباشد.
دستگاههای چاپ همانطور که قبلاً گفته شد از انواع مختلف میباشد ولی اغلب چاپخانههای تهران مجهز به دستگاه چاپ مسطح (لترپرس) و چاپ مدور (افست) میباشند. به لحاظ آنکه در چاپ مسطح از حروف سربی استفاده میشود که اثرات زیست محیطی دارد و همچنین به دلیل سرعت بالای چاپ افست بیشتر چاپخانههای تهران مجهز به دستگاه چاپ افست میباشند.
در چاپ مسطح حروف سربی را بر روی شابلون کار چیده و بر روی دستگاه نصب مینمایند. از اینرو زمان زیادی برای حروف چینی صرف میشود. اما در چاپ افست فیلم و زینگ استفاده میگردد، که این فیلم و زینگ نیز در لیتوگرافی تهیه میشود و این امکان نیز فراهم میگردد که بتوان تصاویر دلخواه را با رنگهای مختلف بر روی مقوا یا کاغذ چاپ نمود.
برای حفاظت فیلم و زینگ و نگهداری آن از صمغ و گیاهی یا شیمیایی استفاده مینماید بطوری که صمغ مزبور را به صورت یک لایه محافظت کننده بر روی سطح زینگ پوشش میدهند. صمغهای گیاهی قابل اشتعال نیستند لکن صمغهای شیمیایی قابلیت اشتعال دارند و بایستی جهت نگهداری و استفاده از آن نکات ایمنی رعایت شود. برای استفاده از مرکب از رقیقکنندههایی استفاده میگردد که قابلیت اشتعال آنها به اندازه مایعات سریع الاشتعال مانند نفت و بنزین نمیباشد.
بعد از هر بخش از کار نیاز است که غلطکهای فلزی دستگاه چاپ را کاملاً تمیز نمایند و غلطک پارچهای آن را نیز جهت شستشو با بنزین و آب به محل شستشو برند از این لحاظ خطرناکترین بخش کار در یان زمان صورت میگیرد زیرا شستشوی غلطکها با بنزین و متصاعد شدن بخارات آن در مجاورت قسمتهای برقی دستگاه، منابع حرارتی دیگر، الکتریسیته ساکن، استعمال دخانیات و غیرو میتواند زمینهساز بروز یک حادثه ناگوار باشد. با توجه به اینکه بروز هر نوع آتشسوزی در نزدیکی بار اشتعال بالای کاغذها و آغشته بودن بدنه و زیر دستگاهها به روغن موجب گسترش سریع و عدم کنترل به موقع حریق خواهد شد.
یکی دیگر از موارد خطر در حین تمیز کردن غلطکهای فلزی دستگاه ممکن است اتفاق بیافتد زیرا که دستگاه با دور آرام شروع به چرخیدن مینماید و کارگر با پارچه یا شنبهای آغشته به بنزین اقدام به تمیزکردن آن مینماید. در صورتی که کارگر دچار خستگی یا بیاحتیاطی شود احتمال دارد نقاطی از یدن و یا البسه او در لابلای غلطکها گیر نماید و باعث قطع شدن اعضای بدن او گردد.
با توجه به موارد فوقالذکر و مد نظر قرار دادن ساختار فیزیکی چاپخانههای فعلی تهران ضروری دانستیم ابتدا به موارد ایمنی در این صنعت پرداخته و سپس جهت ایمنسازی و مبارزه با آتشسوزیهای احتمالی در این نوع اماکن تجهیزات و تسهیلات ضروری آتشنشانی را به اختصار بیان کنیم.
موارد ایمنی در صنعت چاپ
1- موارد حفاظت از حریق
1-1- با توجه به لزوم تهویه هوای چاپخانهها و در نظر گرفتن خروج اضطراری ایمنی و مناسب ضروریست کارگاههای چاپ در طبقه همکف مستقر باشند لذا زیرزمینها و طبقات فوقانی فضای مناسبی برای این نوع تصرف صنعتی به حساب نمیآیند. مگر اینکه زیرزمین از ساختار مقاوم حریق برخوردار بوده و در آنجا حفاظتهای لازم به منظور پیشگیری از توسعه حریق، دود و حرارت به اماکن مجاور و قسمتهای دیگر پیشبینی شده باشد. به عبارت دیگر غیر مرتبط با طبقات دیگر و اماکن مجاور باشد و خروج اضطراری اصولی به تعداد کافی برای آن طراحی شده باشد.
2-1- یکی از موارد ایمنی بسیار مهم در کارگاههای چاپ وجود مسیرهای خروجی اضطراری ایمنی میباشد از اینرو در نظر گرفتن معابر طولی و عرضی مناسب ما بین دستگاهها و کاغذهای انبار شده ضروریست. ضمناً مساحت و فضای چاپخانه میبایستی با میزان فعالیت آن متناسب باشد به نحوی که از ازدحام کاغذ و دستگاهها ممانعت شود.
3-1- پیشبینی حداقل دو مسیر خروجی در دو ضلع مقابل یکدیگر به محوطه ایمن و بیخطر راه داشته باشند کاملاً ضروری میباشد.
4-1- در صورتی که کارگاه چاپ برخلاف موازین و اصول ایمنی در زیرزمین مستقر باشد که تنها دارای یک مسیر خروجی است، اجازه چپدن کوچکترین مواد قابل اشتعال (و یا حتی غیرقابل اشتعال) در مسیر خروجی علیالخصوص روی پلکانها تا درب خروجی به هیچ وجه وجود نخواهد داشت.
5-1- سطوح پلکانها بایستی از هرگونه آلودگی لغزنده پاکسازی شوند و عاری از عواملی باشند که موجب سرخوردنیا سقوط افراد میگردد.
6-1- باز شدن درب خروجی حتیالمقدور بایستی به سمت بیرون و محوطه باز باشد.
7-1- در صورتی که کارگاههای چاپ در زیرزمین مستقر باشند و دارای پنجره یا دریچهای مشرف به پیادهروی باشند خطر پرتاب شیء مشتعل یا ته سیگار روشن به داخل کارگاه وجود دارد. علیهذا ضررویست دریچه به نحوی تعبیه شود که خطر پرتاب تهسیگار روشن یا شیء مشتعل به داخل کارگاه امکانپذیر نباشد و یا اینکه توسط توری فولادی ریزباف از داخل حفاظ بندی شوند.
8-1- نظر به اینکه بخارات نفت و بنزین و همچنین غبارات کاغذ و سرب سنگینتر از هوا میباشند خطر آلودگی بیشتر در سطوح پائینخواهد بود. از اینرو ضروریست کارگاههای چاپ مجهز به سیستم تهویه هوا (Vent) باشند و لزوماً این تهویه باید از سطوح نزدیک به کف صورت میگیرد. به گونهای که هوای سالم جایگزین هوای آلوده شده و هوای آلوده توسط کانالهای کاملاً ایزوله به خارج ساختمان (یا پشت بام) تخلیه و انتهای کانالها مجهز به کلاهک مخصوص باشند.
9-1- چاپخانههای بزرگ باید مجهز به دستگاه عدلبندی پوشال باشند.
2- موارد پیشگیری از حریق
1-2- ارتفاع سقف و روشناییهای منصوبه در سقف، فضای شستشوی غلطکها، انبارهای کاغذ و فضای خایل پیرامون دستگاهها باید در حد استاندارد و ایمن باشد.
2-2- با وجود خطرات بالقوه حریق در پیرامون محل شستشوی غلطکها ضروریست این محل در مکانی مستقل و در فاصلهای مناسب از هرگونه منابع حرارتی و جرقهزا قرار داشته باشد. ضمناً همانطور که گفته شد از دو سطح نزدیک به کف و بالا اقدام به تهویه هوای آن شود.
3-2- همانطور که ذکر شد استفاده از بنزین و نفت در این صنعت اجتنابناپذیر میباشد. لذا ضروریست به منظور پیشگیری از هرگونه خطر مقدار اینگونه مایعات در داخل کارگاه به اندازه مصرف روزانه در ظروف فلزی و دربسته در دسترس باشد. در صورتی که نیاز به نگهداری بیشتر این نوع مایعات میباشد، بایستی در محلی مستقل و ایمن به دور از کارگاه مزبور و هرگونه منابع حرارتی در ظروف مناسب نگهداری شوند.
4-2- به لحاظ وجود بار اشتعال بالای موجود در صنعت چاپ و استفاده از مایعات سریعآلاشتعال، استعمال دخانیات درد محیط کارگاه و پیرامون آن به هیچ وجه مجاز نخواهد بود.
5-2- با توجه به جو خطرناک کارگاههای چاپ وجود هرگونه منابع حرارتی روباز و روبسته در مجاورت دستگاهها، بندریلهای کاغذ، انبار تدارکاتی نفت و بنزین و کاغذ و محل شستشوی غلطکها غیر مجاز و ناایمن اعلام میگردد. بدیهی است مسئولیت اینگونه سهلانگاریها ناشی از عدم تعهد صاحبان این صنعت تلقی خواهد شد.
6-2- استفاده از منابع حرارتی مانند چراغ و الور، علاءالدین، هیتر برقی در مجاورت دستگاهها و کاغذها جهت گرمایش و پخت و پز و طبخ چای به هیچ وجه مجاز نمیباشد و در صورت ضرورت بایستی از آبدارخانههای مستقل و ایمن برای این منظور استفاده شود.
7-2- با توجه به حجم انباشتگی بار اشتعال کاغذ در کارگاههای چاپ استفاده از علاءالدین بخاریهای نفتی و گازسوز و بخاریهای برقی خطرآفرین میباشد. لذا توصیه مینماید از سیستمهای حرارتی مرکزی مانند شوفاژ استفاده شود. در صورت عدم دسترسی به شوفاژ میتوان از شوفاژهای برقی روغنی استفاده نمود در غیر این صورت عدم نصب وسایل گرمازای غیرمجاز توصیه میگردد.
8-2- پاکسازی مستمرآلودگیهای روغن دستگاهها و زیر آنها در پیشگیری از بروز خطر و گسترش سریع حریق احتمالی نقش اساسی دارد. ضمناً قفسههایی که در پشت هر دستگاه چاپ جهت قرار دادن ملزومات چاپ و شستشو قرار میدهند بایستی کاملاً منظم بوده و در فاصلهای ایمن از دستگاه که امکان برخورد با آن نباشد، نصب گردد.
9-2- با وجود بخارات نفت و بنزین به هنگام شستشو و پاک کردن قطعات دستگاهها خطر بروز جرقه الکتریکی از قسمت تابلوی آن، الکتروموتور دستگاه، ادوات روشنایی و کلید و پریزها متحمل خواهد بود، لذا خطر آتشسوزی نیز در کمین است از اینرو بایستی تمامی کلید و پریزها و ادوات روشنایی کارگاه و همچنین الکتروموتور دستگاهها و تابلوهای برق و جعبه تقسیمها از نوع ضد انفجاری (Gas Proof) انتخاب و نصب شوند.
10-2- خاطرنشان میسازد استفاده از دستگاههای هواکش معمولی جهت تهویه محیط کارگاههای چاپ غیراصولی و غیرمجاز میباشد. صرفاً بایستی از هواکشهای طبیعی یا مکانیکی و یا هواکشهای الکتریکی ضد انفجاری (Gas Proof) بهرهگیری شود.
11-2- رعایت کامل موارد ایمنی به هنگام تمیز کردن غلطکهای فلزی دستگاه چاپ ضروریست. ضمناً استفاده از سیستمهای ایمنی مختلف الکتریکی و الکترونیکی برای حفاظت از جان افراد در این مرحله و این قسمت از دستگاهها پیشنهاد میگردد، برای مثال نصب چشم الکترونیکی محافظ.
12-2- با وجود حرکتهای وسیع کاغذ در دستگاهها و حضور بخارات مایعات قابل اشتعال مانند بنزین و نفت یکی از خطرات پنهان در صنعت چاپ تخلیه الکتریسیته ساکن در شرایط مساعد و بروز آتشسوزی میباشد. از اینرو ضروریست به منظور پیشگیری از خطر تخلیه الکتریسیته ساکن دستگاههای برش و چاپ و میز کار فلزی مجهز به سیستم اتصال به زمین (سیم ارت) باشند.
13-2- نظر به اینکه اکثر کارگاههای چاپ مجهز به کمپرسور هوا میباشند لذا انجام بازدیدهای مقرری جهت اطمینان از سلامتی دستگاه و سیستم لولهکشی آن امری ضروری بوده و در ارتقاء ضریب ایمنی محیط مفید خواهد بود.
14-2- پاکسازی مستمر محیط کارگاه از خردهةای کاغذ و علیالخصوص کاغذها و پارچههای آغشته به روغن ضروری بوده، برای این منظور باید ظروف فلزی در بسته در دسترس قرار داده شود و در پایان کار روزانه محتویات این ظروف (ضایعات کاغذ و پارچهها) به خارج از محیط کارگاه انتقال یابند.
15-2- ضروریست از تجمع بیش از حد کاغذ در کارگاه چاپ جلوگیری شود و کاغذ در حد مصرف روزانه در پیرامون دستگاهها قرار داده شود و کاغذهای تدارکاتی در قسمت انبار تدارکات و در صورت عدم وجود فضای انبار در محلی خارج از کارگاه چاپ نگهداری شوند.
16-2- با توجه به خطرگیر افتادن البسه و اعضای بدن در لابلای چرخدندههای گیربکس و زنجیر دستگاهها ضرویست حفاظ این قسمت از دستگاهها همیشه در سر جای خود نصب باشند و رعایت احتیاط در این خصوص به عمل آید.
17-2- هرگونه تعمیر و مرمت دستگاهها و قسمتهای مختلف کارگاه که نیاز به جوشکاری، سنگزدن و حرارت دهی داشته باشد بایستی با رعایت کامل موازین ایمنی و حتیالامکان خارج از محیط کارگاه چاپ صورت پذیرد.
موارد آتشنشانی و تجهیزات مبارز با حریق
از آنجایی که بروز آتشسوزی و گسترش سریع آن در کارگاههای چاپ اجتنابناپذیر میباشد ضروریست پیشبینیهای لازم جهت اطلاع سریع و به موقع از بروز حریق و همچنین انواع تسهیلات و تمهیدات مبارزه با آتشسوزی صورت گیرد.
ضمن تجهیز کارگاههای چاپ به ادوات مورد نظر و متناسب با نوع محتویات قابل اشتغال آنها ضررویست کارکنان و کارگران چاپخانهها در زمینه ایمنی و پیشگیری از آتشسوزی و استفاده صحیح و اصولی از تجهیزات مبارزه با حریق آموزشهای لازم را فراگیرند تا در مواقع اضطراری بتوانند به سرعت وارد عمل شده و آتشسوزی را در نطفه خفه سازند.
1- از آنجایی که اطلاع سریع و به موقع از شروع آتشسوزی به لحاظ اطفاء به موقع آن و پیشگیری از خسارات بیشتر حائز اهمیت میباشد، توصیه میشود با توجه به بار اشتعال موجود کارگاههای چاپ تحت پوشش سیستم کشف و اعلام حریق اتوماتیک از نوع مناسب قرار گیرند. بدیهی است در ساعات تعطیل کارگاه و عدم حضور کارکنان در محل میتوان سیستم را به یکی از مراکز نیروی انتظامی با آتشنشانی ارتباط داد تا در اطفاء حریقهای احتمالی تسریع شود.
2- نظر به اینکه بیشترین بار اشتغال چاپخانهها را کاغذ و مقوا تشکیل میدهد بهترین خاموشکننده حریقهای احتمالی آن آب میباشد علیهذا اگر وسعت کارگاه و کاغذ انبار شده زیاد باشد ضروریست سیستم اطفاء اتوماتیک آبی (اسپرینکلر) با آب افشانکهای متناسب نصب گردد. اما اگر وسعت کارگاه کم بوده و نصب سیستم اتوماتیک آبی اقتصادی نباشد ضرویست که جعبه لولههای آب آتشنشانی به تعداد کافی و در نقاط مناسب نصب گردد به نحوی که در مواقع ضروری بتوان کلیه نقاط کارگاه را تحت پوشش آب قرار داد.
3- جهت مبارزه با حریقهای ناشی از نفت، بنزین، گاز و روغن ضروریست تعدادی خاموش کننده پودری متناسب با حجم کارگاه در نقاط مناسب بر روی دیوار و در ارتفاع 20/1 متر از کف نصب گردد.
4- به منظور اطفاء حریق ادوات و تجهیزات الکتریکی لازم است خاموش کننده ایندریدکربنیک (CO2) به تعداد کافی در نزدیکی این ادوات نصب گردد.
6- توصیه بهداشتی
با توجه به شرایط ویژه چاپخانهها توصیه میشود از ماسک تنفسی مناسب، لباسهای کار نخی و مقاوم و دستکش و کلاه و غیره... و جعبه کمکهای اولیه استفاده گردد، ضمناً کارکنان تحت معاینات پزشکی دورهآی قرار گرفته مصرف شیر را در دستور کار روزانه خود قرار دهند.
Instagram.com/mehdizade_print
https://www.linkedin.com/in/mohammadreza-mehdizade
09101436763