چاپ استاندارد در ایران; فاصله رویاها تا حقایق
مرغوبیت یک کار چاپی، آنچنان که روال معمول فرآیندهای صنعتی است، دارای روش‌ها و استانداردهای معینی است که دقت و صحت انجام کار در مراحل مختلف آماده‌سازی و چاپ را تضمین می‌‌کند و در هر مرحله به کمک دستگاه‌ها و اندازه‌گیری شاخص‌های مختلف قابل کنترل باشد، اما این موارد در کشور ما به‌طور معمول با حس و سلیقه شخصی تشخیص داده میشود و به جای صحبت درباره روش‌ها، ابزار، اعداد و ارقام، از مهارت و فوت و فن استادکار و ماشین‌چی صحبت به میان می‌‌آید. به نظر می‌‌رسد که این‌جا حس و حال را بر قیل و قال روشهای کنترل کیفیت و اعداد و ارقام و اندازه‌گیری ترجیح می‌‌دهند.
بدین ترتیب شاید ما کارهای مرغوبی هم چاپ کنیم، ولی در برقراری ارتباط با جهان خارج و تعیین دقیق شرایط تولید و تضمین ثبات کیفیت و همزبانی و تعامل با سفارش‌دهندگان کارهای مرغوب خارجی دچار مشکل می‌‌شویم. راستی آیا چاپ مرغوب و بر اساس استانداردهای حرفه‌ای و تخصصی در ایران امکان‌پذیر است؟
فوت وفن یک کار چاپی مرغوب، اغلب در هاله‌‌ای از رمز و راز پوشیده میشود و به مهارت‌های فوق‌العاده این یا آن ماشین‌چی نسبت داده میشود. در حالی که اگر استانداردهای این حرفه مورد نظر باشد، همه این فوت و فن‌ها قابل یادگیری و اجرا هستند. کافی است امکانات لازم فراهم شود و روشهای درست به‌کار گرفته شوند، در آن صورت بسیاری از چاپکاران قادر خواهند بود کارهای چاپی مرغوبی ارایه دهند.
تولید یک کار مرغوب چاپی تابعی است از متغیرهای مختلف که در صورت انتخاب مطلوب آن‌ها می‌‌توان به نتیجه مطلوب نیز امیدوار بود.
متغیرها و عوامل مؤثر در کیفیت محصول چاپی
به‌طور کلی کیفیت کار چاپی وابسته به مشخصات فنی مواد مصرفی و عملیات مختلف است. اگر از طراحی بگذریم، در حوزه آماده‌سازی و چاپ، عوامل مختلفی در تدارک یک پروژه چاپی مؤثر هستند که تغییرات آن‌ها، تأثیر معینی در کیفیت کار به جا می‌‌گذارد. برای مثال انتخاب این یا آن ماشین چاپ، جایگزین کردن کاغذ و یا تغییر مرکب و حتی اپراتور ماشین چاپ می‌‌تواند تأثیری محسوس در کیفیت کار چاپی داشته باشد.
مراحل مؤثر در کیفیت کار چاپی عبارتند از:
طراحی، پیش‌از‌چاپ، چاپ و پس از چاپ.
هر کدام از این ایستگاه‌ها، خود دارای چندین مرحله عملیات و موارد قابل کنترل است.
سه نکته
· قابل توجه در مورد کنترل‌های مراحل مختلف این است که برخی از مراقبت‌ها به خاطر پایین آوردن ریسک کارهاست. هر چند که از نظر تئوری، رعایت آن‌ها الزامی نیست. در واقع رعایت آن‌ها از باب احتیاط است و احتمال ایجاد اشکالات چاپی را پایین می‌‌آورد.
برای مثال پرهیز از به‌کار بردن قلم ریز و خطوط بسیار نازک در زمینه‌های رنگی، کاری محتاطانه است، در حالی که ممکن است از نقطه نظر طراحی، کاری ظریف و زیبا باشد. در واقع یک چاپ درست و دقیق باید بتواند چنین کاری را با دقت و وضوح کامل به‌دست دهد، ولی بر اساس تجربه و به منظور رعایت تولرانس خطا و مجموعه مشکلاتی که در عمل ممکن است پیدا شوند، شرط احتیاط آن است که چنین مواردی- که ریسک کار را بالا می‌‌برند- هر چه کم‌تر باشند.
· این‌که علاوه بر کنترل کیفیت و مراقبت‌های ضروری در هر مرحله از کار، ضروری است که از ابتدا (یعنی در مرحله برنامه‌ریزی و طراحی) همه مراحل بعدی تا آخرین مرحله مورد نظر باشند و با در نظر داشتن چشم‌انداز انتهایی کار و اطلاع از ایستگاه‌های میانی، گام اول برداشته شود و ریز همه عملیات تکمیلی پس از چاپ نیز در مرحله طراحی مشخص باشد. برای مثال در مورد به‌کار بردن ورنی تکه‌ای یا طلاکوب و یا استفاده از سلفون یا پوشش‌های دیگر، از ابتدا تصمیم‌گیری شود، زیرا انتخاب هر یک از گزینه‌ها در انتخاب مواد مصرفی و برخی عملیات چاپ مؤثر هستند. حسن دیگر این پیش‌بینی‌ها، رعایت دقیق زمان‌بندی، جلوگیری از اتلاف وقت و دوباره کاری است.
· رعایت استانداردها و کنترل کیفیت در اغلب موارد هزینه بیشتری ایجاد نمی‌‌کند و برعکس، در اغلب موارد به خاطر جلوگیری از خطاها، مانع از ضرر و زیان‌های احتمالی شده و از نظر اقتصادی نیز به صرفه است، ضمن این‌که با رضایت بیشتری تداوم فعالیت و کسب درآمد را تضمین می‌‌کند.>
پس از این مقدمه‌چینی‌ها، اینک به اختصار به برخی موارد کنترل کیفیت در مراحل مختلف اشاره میکنیم:
ملاحظات طراحی
از آن‌جا که طراحی جنبه هنری کار محسوب میشود، رعایت معیارهای زیباشناسی و اصول گرافیک و مبانی رنگ در آن جنبه حیاتی دارد. به راستی که زیبایی یک کار قبل از هر چیز مرهون طراحی آن است. اما چون این جنبه از کار به طور مستقیم به صنعت چاپ مربوط نمیشود، در این‌جا تنها به چند نکته مهم در مرحله طراحی اشاره میشود:
انتخاب کاغذ یا سطح چاپی، تعیین تعداد رنگ، رعایت دقیق ابعاد کار متناسب با کاغذ و مقوای مصرفی، انتخاب عکس‌ها و اریژینال‌های مرغوب، رعایت بزرگنمایی تصاویر در حد مجاز با در نظر گرفتن رزولوشن و ابعاد تصویر، کنترل دقیق و اصلاح رنگ و رتوش تصاویر، انتخاب رنگ‌هایی که در کار چاپ چهار رنگ و با روش چاپی مورد نظر قابل دستیابی باشند، انتخاب فونت‌ها و قلم‌ها متناسب با زمینه رنگی، رعایت حجم مرکب مجاز بر روی کاغذ یا مقوای مصرفی، مشورت در مورد عملیات پس از چاپ و رعایت موانع و محدودیت‌های آن‌ها و ...
لیتوگرافی پیش‌از‌چاپ
آماده‌سازی یا عملیات پیش‌از‌چاپ، به عنوان پایه‌گذار سرنوشت کار چاپی، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اگر پلیت آماده چاپ، هرگونه اشکال و ایرادی داشته باشد، بهترین مرکب‌ها و ماشین‌آلات چاپ هم نمی‌‌توانند آن را جبران کنند.
به‌طور کلی چهار جنبه در مرحله پیش‌از‌چاپ حائز اهمیت است:
· با توجه به شناختی که لیتوگراف ماهر از شرایط چاپ دارد، برخی اصلاحات ضروری را روی تصاویر و رنگ‌ها انجام دهد و مواردی را که احتمال ایجاد دردسر و خطای چاپی را بالا می‌‌برند، گوشزد کرده، تا حد امکان برطرف سازد.
· با روشهای استاندارد، دقت عملکرد دستگاه‌ها ارزیابی شود و عملیات مختلف به دقت انجام شوند.
· دستگاه‌ها، تجهیزات و مواد مصرفی مرغوب به‌کار گرفته شود و در هر یک از فیلم‌ها، پلیت‌ها، داروها و منبع نورهای مورد استفاده، مطابق دستورالعمل و مشخصات فنی توصیه شده توسط کارخانه سازنده و در شرایط محیطی استاندارد عمل شود.
· با وجود همه مراقبت‌ها با یکی از روشهای استاندارد نمونه‌گیری قبل از چاپ، از کیفیت کار اطمینان حاصل شود و با ملاحظه دقیق و تخصصی نمونه‌گیری، ضمن گرفتن تأیید مشتری، آخرین اصلاحات و بازبینی‌ها به عمل آید و نمونه پیش‌از‌چاپ به عنوان راهنمای عمل چاپکاران، به همراه پلیت ارسال شود.
هر چهار نکته در مورد مرحله پیش‌از‌چاپ در همه روشهای چاپی صدق می‌‌کند، چه کلیشه‌سازی برای چاپ فلکسو باشد، چه سیلندرسازی برای چاپ هلیوگراور و چه تهیه پلیت برای چاپ افست. در این رابطه انجام عملیات توسط افراد کاردان و سطح معینی از دانش فنی و تجربه حرفه‌ای، بدیهی قلمداد شده است. اگر به اختصار وضعیت موجود لیتوگرافی‌ها و مراکز آماده‌سازی پیش‌از‌چاپ ایران را از نظر بگذرانیم، با اشکالات جدی در هر چهار مورد مواجه می‌‌شویم. همین جا این نکته روشن شود که ریشه بسیاری از این مشکلات در آموزش‌ها و رویه‌های معمول وعادت‌ها و سنت‌های دست‌اندرکاران است و تنها به خرید و نصب دستگاه‌های جدید مربوط نمیشود.
در مورد اول، لیتوگرافان با تجربه، عملکرد بهتری دارند. اما برخی از کارها که در مرحله طراحی انجام گرفته، در این‌جا بدون هشدار و توجه خاصی، از زیردست لیتوگراف رد می‌‌شوند. یکی از اشکالات معمول، استفاده از چهار رنگ تنپلات یا درصد بالا از چهار رنگ است. در حالی که هر کاغذی تحمل حجم معینی از مرکب را دارد و استفاده بیشتر از آن حد، تنها ریسک کار را بالا می‌‌برد. وظیفه لیتوگراف تنها گرفتن خروجی نیست، بلکه برای رسیدن به کیفیت مطلوب، اعمال کنترل‌ها در تمام مراحل خطرآفرین، در کار چاپی ضروری‌اند. کنترل حروف، موارد اور پرینت، لب‌پوشانی رنگ‌ها و جلوگیری از سفیدک زدن، ده‌ها نکته ظریف دیگر، به عهده لیتوگراف است.
یکی از ساده‌ترین کارهایی که لیتوگراف با تجربه باید در ارتباط با آماده‌سازی سفارش برای خروجی انجام دهد، تذکر به سفارش‌دهنده و طراح در مورد رنگ‌هایی است که در سیستم چاپ مورد نظر (مثلاً در دستگاه افست) به‌دست نمی‌‌آیند و هدایت آن‌ها برای اصلاح رنگ و یا استفاده از رنگ پنجم و ششم و ... است.
جالب است که نرم‌افزاری که به همراه دستگاه پلیت‌ستر عرضه می‌‌شوند، بسیاری از این کنترل‌ها را انجام می‌‌دهند ولی کم نیست مواردی که خریداران این دستگاه‌ها از خرید سیستم ورک فلو یا گردش‌کار اجتناب ورزیده‌اند و حتی بعضی از آنهایی که سیستم گردش‌کار دیجیتال را خریداری کرده‌اند، مهارت‌های خود را بر استفاده از آن‌ها ترجیح داده‌اند. بدین ترتیب ضمن هدر دادن منابع و بلا‌استفاده گذاشتن سرمایه‌گذاری، به کیفیت کارها نیز آسیب می‌‌رسانند.
در مورد سه نکته دیگر باید گفت که استفاده از تجهیزات و روشهای استاندارد در لیتوگرافی‌های ایران چندان شناخته شده نیست و به جز معدودی از آن‌ها، ضرورت آن را جدی نگرفته‌اند.
· تست‌های استانداردی که از طرف مؤسسات تحقیقاتی معتبر (مانند فوگرا) ارایه می‌‌شوند، در این‌جا کم‌تر شناخته شده‌اند.
· کالیبراسیون دستگاه‌ها،
از اسکنر و مونیتور گرفته تا پروسسور و قیدکپی، دارای روشهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری استانداردی هستند که در لیتوگرافی‌های ما مورد اعتنا قرار نمی‌‌گیرند.
· عدم استفاده از تجهیزات کنترلی
چند لیتوگرافی را می‌‌شناسید که از دنسیتومتر استفاده کنند؟
چند لیتوگرافی با انواع نمونه‌گیری آشنا هستند و به درستی از آن استفاده می‌‌کنند؟
چند لیتوگرافی انواع ترام‌ها را متناسب با ماهیت طرح و اریژینال، به شما پیشنهاد می‌‌کنند؟
چند لیتوگرافی می‌‌شناسید که از نظر دما و رطوبت محیط دارای شرایط مناسب باشد؟
چند لیتوگراف سراغ دارید که برای تنظیمات شرایط خروجی، پروفایل ماشین چاپ مورد نظر را بپرسد و آن‌ها را رعایت کند؟
چه تعداد از مراکز پیش‌از‌چاپ شرایط ظهور و ثبوت فیلم‌های خود و وضعیت داروی پروسسور را هر روز صبح با تست خروجی کنترل می‌‌کنند؟
چند مدیرفنی لیتوگرافی سراغ دارید که دستورالعمل‌های هریک ازفیلم‌ها و پلیت‌ها وداروها را به درستی مطالعه کند و بر‌آن اساس از آن‌ها استفاده کند؟
متأسفانه در حالی که این موارد پایه‌ای کم و بیش در اغلب لیتوگرافی‌ها با اشکال مواجه است، با صحبت درباره انواع ترام و موارد مشابه این کاستی‌ها لاپوشانی میشود.
جا دارد به مصداق <عیب آن جمله بگفتی، هنرش نیز بگوی> گفته شود که بسیاری از این نارسایی‌ها ناشی از فقدان نظام آموزشی و کوتاهی کردن برخی فروشندگان دستگاه‌ها و تجهیزات نسبت به انتقال دانش فنی و روشهای کنترل است و در اغلب موارد آن‌چه موجب کاهش ریسک‌ها و دستیابی به کیفیت نسبی کارها میشود، همانا تجربه اپراتورها و استادکارانی است که با رنج و مرارت و پس از آزمون و خطای بسیار، پاره‌ای از مشخصات فنی را در عمل دریافته‌اند و به راه‌حل‌هایی متناسب با شرایط چاپخانه‌ها رسیده‌اند.
و بی‌‌انصافی است اگر همه گناه‌ها به گردن کارکنان لیتوگرافی‌ها انداخته شود. در این مورد مسؤولان دولتی، نهادهای صنفی، فروشندگان کالاها و تجهیزات و مدیران کارگاه‌ها هر کدام به سهم خود مسؤول هستند. بر این فهرست باید نام مشتری و سفارش‌دهنده نیز افزوده شود که سطح انتظار او موجب ارتقای کیفیت نمیشود و در صورتی که توقع رعایت استانداردها را داشته باشد، حاضر به پرداخت هزینه‌های آن نیست، در صورتی که رعایت
این استانداردها مستلزم صرف وقت و هزینه برای آموزش، خرید تجهیزات و استفاده از مواد مصرفی مرغوب و به‌کارگیری نیروی انسانی ماهر است. چنین امکانات و خدماتی البته می‌‌بایست با پرداخت هزینه از سوی مشتریان جبران شود.
مرحله چاپ
چاپ عمل بسیار دقیقی است، به‌ویژه وقتی صحبت از چاپ رنگی مرغوب در میان است، ده‌ها نکته فنی و تخصصی در کیفیت آن دخیل‌اند.
برای اهمیت دقیق بودن چاپ کافی است توجه کنیم که نقاط رنگی بسیار ریزی که با ذره‌بین قابل دیدن هستند، با سرعت حدود 10 هزار برگ در ساعت روی سطح چاپی کنار یکدیگر می‌‌نشینند و حتی انحراف چند میکرونی هم می‌‌تواند کیفیت کار را مخدوش سازد. در این مورد البته ماشین چاپ و امکاناتی که روی ماشین‌های جدید گذاشته میشود، در کیفیت و دقت کار مؤثر است، اما علاوه بر ماشین، تجربه اپراتور و دانش فنی او، بیشترین نقش را در کیفیت کار چاپی دارد. زیرا او می‌‌بایست به سرعت نسبت به تغییرات و یا اشکالات احتمالی واکنش نشان دهد و با تشخیص علت آن راه‌حل مناسب را به کار بندد.
شناخت استانداردهای ماشین چاپ از نظر سلامت سیستم تغذیه مرکب، خواص آب، انواع لاستیک، ترتیب رنگ‌ها در هنگام چاپ، استفاده از داروها و مواد مصرفی مرغوب مطابق دستورالعمل سازنده، شناخت اشکالات چاپی و در دسترس بودن راهنمای عیب‌یابی، استفاده از تجهیزاتی مثل دنسیتومتر و اسپکتروفتومتر، شناخت دقیق نوار کنترل رنگ (بر اساس استاندارد فوگرا یا مشابه آن)، اطلاع نسبی از خواص کاغذ و مقوا و فیلم‌های چاپی و نیز انواع مرکب‌ها و ...برای دستیابی به یک چاپ خوب، ضروری هستند. به موارد گفته شده می‌‌توان چندین مورد دیگر افزود. مهم این است که شرایط رعایت استانداردها در چاپخانه فراهم باشد.
وقتی محیط قریب به اتفاق چاپخانه‌های ما از نظر میزان دما و رطوبت در فصول مختلف سال، درحد استاندارد ثابت نگه داشته نمیشود و سیستم کنترل و تنظیم دما و رطوبت در چاپخانه وجود ندارد، به‌طور پایه‌ای، زمینه برای بروز مشکلات چاپی مهیاست.
اغلب اپراتورهای چاپخانه انس و الفتی با نوار کنترل رنگ در لبه فرم چاپی ندارند و به‌طور کلی با تست شیت استاندارد ماشین چاپ آشنا نیستند.پانچ پلیت‌ها اغلب با دستگاه‌های دقیق پانچ صورت نمی‌‌گیرد. PH آب به درستی کنترل نمیشود، افزودنی‌ها و شوینده‌های استاندارد استفاده نمیشود و همه توصیه‌ها برای خودداری از مصرف نفت و بنزین و نیز اس.پی.آ مورد بی‌اعتنایی قرار می‌‌گیرد.
کم‌تر پیش می‌‌آید که نوع لاستیک مصرفی متناسب با کار چاپی تعویض شود. انتخاب کاغذ و مرکب که با محدودیت فراوان همراه است و معمولاً هر نوآوری و تغییر کاغذ و مرکب در چاپخانه‌های ما با مقاومت ماشین‌چی روبه‌رو میشود و ریسک کار بالا می‌‌رود.
در این مورد نیز همانند آن‌چه در مورد لیتوگرافان گفته شد، باید ضمن انتقاد به روشهای سنتی و سیستم آموزش استاد-شاگردی، سپاسگزار اپراتورها و ماشینچی‌های باتجربه‌ای بود که علی‌رغم همه کاستی‌های اجرایی، سطح نسبتاً مطلوبی از کیفیت چاپ را حفظ کرده‌اند و همچنان انتقادها را به‌طور عمده متوجه مدیریت کلان صنعت چاپ، برنامه‌ریزان و مسؤولان و مدیران دانست.
پس از چاپ
پس از چاپ، دنیای وسیعی است که عملیات تکمیلی ، صحافی و صنایع تبدیلی را شامل میشود. رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین عملیات پس از چاپ که در چاپخانه‌ها انجام میشود، انواع پوشش و سلفون‌کشی ، امباس ، فویل و قالب زنی ، جعبه چسبانی و صحافی ........ است.
تقریباً تمام اشکالات مربوط به آموزش فنی، کالیبره نبودن و فرسودگی دستگاه‌ها، استفاده از مواد مصرفی مرغوب در این رشته‌ها نیز به شدت چشم می‌خورد.
در این مورد گاه اشکالات در ساده‌ترین کارها رخ می‌دهد و حتی نسبت به دقت و تیزی تیغ برش توجه کافی مبذول نمیشود و چه بسا که نسبت به انحراف 1 میلی‌متری، کنترل و حساسیتی وجود ندارد.
فقر تجهیزات و مواد مصرفی مرغوب نیز در این حوزه‌ها چشمگیرتر است. این در حالی است که کارگران و نیروی انسانی شاغل در این بخش‌ها اغلب شرایط کار و درآمد نامناسبی دارند.
نتیجه‌گیری
با توجه به مطالبی که گفته شد تنها معدودی از مراکز آماده‌سازی و چاپ قابلیت اجرای چاپ در شرایط استاندارد را دارند، اما در سطح وسیع به خاطر محدودیت‌های آموزشی، مدیریتی، مواد مصرفی و تجهیزات و نیز رویه‌های کاری، صنعت چاپ در کشور ما از شرایط چاپ استاندارد فاصله دارد.
این در حالی است که اعمال بسیاری از رویه‌های استاندارد، مستلزم هزینه ناچیز بوده و در صورت تمایل و آگاهی مدیران به تدریج قابل دستیابی خواهد بود.
Instagram.com/mehdizade_print
https://www.linkedin.com/in/mohammadreza-mehdizade
09101436763
]