ضایعات ؛ سود هدر رفته چاپخانه‌ها
ضایعات تولید شده و منابع تلف شده در یک چاپخانه بسیار متنوع است که ممکن است بسیاری از آنها از دید چاپخانه‌داران پوشیده باشد. در حالی که محصولات چاپی تولید شده توسط چاپخانه‌ها بسیار مختلف‌اند، اما ضایعات مشاهده شده در همه چاپخانه‌ها تا حد زیادی مشابه است. لذا برای تشریح انواع ضایعات بوجود آمده در یک چاپخانه از دو نوع نگرش سنتی و صنعتی استفاده میکنیم:
الف) ضایعات از منظر سنتی
در تفکر سنتی، وقتی صحبت از ضایعات یک واحد چاپی می‌شود، ذهن‌ها به سمت کاغذ یعنی هزینه‌برترین ماده اولیه- چه به شکل چاپی و یا غیر چاپی آن- می‌رود و منظور از ضایعات چاپی، همان باطله‌های تولید شده به هنگام آماده‌سازی ماشین و مراحل چاپ است. ولی باید توجه داشت که حتی در نگاه سنتی نیز علاوه بر کاغذ ، انواع دیگری از ضایعات و تلفات در یک چاپخانه مشاهده می‌شود که از آن جمله به موارد زیر می‌توان اشاره کرد :
1. ضایعات کاغذ : اولین رتبه در ضایعات تولید شده، متعلق به حجم کاغذ باطله شده و سرمایه‌ای است که بابت این کاغذهای باطله شده به هدر رفته‌است. کاغذهای مورد استفاده در چاپ به‌طور معمول در چهار مرحله باطله می‌شوند:
· قبل از مرحله چاپ و در حین حمل و نقل کاغذ به چاپخانه و یا برش اولیه کاغذ
· در مرحله شروع چاپ تا زمان تنظیم شدن ماشین چاپ
· در حین چاپ و به‌دلایل مختلف نظیر توقف‌های ناگهانی ماشین چاپ یا خطای اپراتور
· بعد از چاپ مثلاً در عملیات تکمیلی یا تبدیلی و در مواقعی که مشتری کار را عودت می‌دهد و قبول نمی‌کند
برای جلوگیری از باطله شدن کاغذ راه‌های مختلفی وجود دارد که از آن جمله به موارد زیر می‌توان اشاره کرد :
پیاده سازی سیستم مدیریت و اندازه‌گیری رنگ با تمام جوانب آن و به کامل‌ترین شکل.
در این حوزه، استاندارد شدن چاپ هدف اصلی شمرده می‌شود که برای این منظور مشخصات رنگی ماشین چاپ یا اثر انگشت رنگی آن به دست آمده و پس از اطمینان از انطباق پروف با مشخصات چاپ، امکان تولید محصول چاپی بر طبق استاندارد فراهم می‌شود. خوشبختانه فناوری در این قسمت بسیار پیشرفته بوده و تمام ابزار نرم‌افزاری و سخت افزاری لازم برای این‌کار مهیا است و از این نظر مشکل خاصی وجود ندارد.برای تنظیم رفتار رنگی ماشین چاپ و تنظیم سریع شیرهای مرکب از داده‌های قبلی ثبت شده استفاده شود.برای تکرار چاپ سفارشاتی که قبلاً چاپ شده‌اند از داده‌های ثبت شده برای تنظیمات هوا، ابعاد کار و خشک‌کن‌ها استفاده شود. خوشبختانه فناوری‌های جدید این امکان را در اختیار ما می‌گذارد.برای جلوگیری از ضایع شدن حداقل کاغذ، امکان استفاده از سیستم‌های دنسیتومتری و اسپکترو فوتومتری متصل نیز وجود دارد تا در کمترین زمان ممکن به فرم‌های چاپی مورد تأیید از نظر رنگ برسیم. برای رجیستر شدن هر چه سریع‌تر کار نیز از سیستم‌های اتوماتیک کنترل رجیستر متصل به ماشین چاپ می‌توان استفاده کرد. این سیستم‌ها تا حد زیادی از میزان باطله کاغذ می‌کاهند، چرا که دیگر نیازی به متوقف کردن ماشین و کشیدن فرم‌های نمونه برای چک کردن کیفیت کار نیست.
2. اتلاف انرژی : کاهش انرژی مصرف شده برای هر فرم چاپی به معنای دسترسی به منابع مالی بیشتر برای سرمایه‌گذاری بر روی ماشین‌آلات جدید است. در یک ماشین چاپ چند برجه با یک برج کوتینگ، حدود یک سوم انرژی توسط خشک‌کن‌ها، یک چهارم توسط سیستم‌های اصلی ماشین، یک پنجم توسط دریچه‌های هوا و یک دوازدهم برای خنک کردن سیستم رطوبت‌دهی و کنترل درجه حرارت سیستم مرکب صرف می‌شود. خوشبختانه در 10 سال اخیر شاهد پیشرفت‌های بسیار زیادی در این رابطه بوده‌ایم و از جمله این که: با استفاده از فناوری‌های نوین فوت کننده هوا و قابلیت کنترل فرکانس، میزان مصرف انرژی تا 50 % کاهش یافته است. در صورتی که از خشکن کن‌های UV در ماشین چاپ استفاده شود، بالانس الکترونیکی کاهش یافته و مصرف انرژی کل کاهش می‌یابد. بهره‌گیری از ماشین چاپ در سرعت‌های بالا ، کیلووات مصرف شده برای هر فرم را کاهش می‌دهد.
3. ضایعات مرکب : حتی بهترین چاپکاران نیز در انتهای هر چاپ به اندازه یک قوطی، با مازاد مرکب روبرو می‌شوند که حدود 4 % مرکب مصرفی است و این مقدار ضایعات مرکب در سال بسیار قابل توجه خواهد بود. این در حالی است که استفاده از سیستم‌های مرکب کارتریجی تا حد زیادی از تلفات مرکب می‌کاهد.
4. اتلاف آب: به‌طور معمول در مرحله پیش از چاپ و چاپ، در هنگام ثبوت پلیت یا ساخت محلول افست، مقداری آب مصرف می‌شود که به کمک فیلترهایی، استفاده چندباره از آنها امکان‌پذیر شده و از ضایع شدن حجم زیادی از آب جلوگیری می‌شود.
5. انتشار گازهای VOC : استفاده از ابزار شستشوی پارچه‌ای، برای تمیز کردن لاستیک و سیلندر چاپ تا حد زیادی مانع از مصرف محلول‌های شستشویی می‌شود که گازهای VOC (ترکیبات ارگانیک فرار) را به هوا منتشر می‌کنند.
بدین‌ترتیب بر طبق تحقیقات انجام شده، در صورتی که همه پیشنهادات ارائه شده در بالا بکار گرفته شود چیزی حدود 5 % در هزینه‌های عملیاتی یک چاپخانه صرفه جویی می‌شود که برای چاپخانه‌ای با هزینه عملیاتی 20 میلیارد تومان در سال، حدود یک میلیارد تومان می‌شود.
ب) ضایعات چاپی، از منظر صنعتی
از منظر صنعتی در لایه‌های پشتی ضایعات سنتی، با ضایعات دیگری روبرو هستیم که غالباً از دید چاپخانه‌داران پوشیده است. این نوع ضایعات به خاطر انجام کارهای غیر ضروری و بی‌فایده که به آنها فعالیت‌های بدون ارزش افزوده گفته می‌شود حاصل می‌شود. فعالیت بدون ارزش افزوده فعالیتی است که در اثر آن هیچ مشخصه ارزشمندی به کالای چاپی در حال تولید اضافه نشود و مشتری بابت آن حاضر به پرداخت پول نباشد. بدین ترتیب هر آنچه که از چنین فعالیت‌هایی نتیجه شود در یک کلمه چیزی جز ضایعات نخواهد بود. از انواع این ضایعات به موارد زیر می توان اشاره کرد:
· اضافه تولید یا چاپ کردن بیش از تیراژ درخواستی: به زبان ساده، اضافه تولید به معنای تولید محصول چاپی در تیراژی بیش از حد لازم و مورد درخواست مشتری است. به تولید اضافه، تولید به محض احتیاط نیز گفته می‌شود. این کار در بهترین شرایط، باعث افزایش زمان سفارش تا تحویل کالا، تحمیل هزینه‌های انبارداری و سخت‌شدن شناسایی ریشه مشکلات تولید و خطاها می‌شود. ساده‌ترین راه جلوگیری از اضافه تولید، بستن شیر مرکب است. البته این کار به شجاعت زیادی احتیاج دارد تا مشکلات مخفی شده در پشت اضافه تولید نمایان شود. برای مثال چاپخانه‌دارانی که از تلفات زیاد در مرحله تاکنی یا صحافی برخوردارند، به خاطر پوشیده‌ماندن این اشکالات بیشتر چاپ می‌کنند که ضایعات تلقی می‌شود. اگر در چنین شرایطی تنها به تیراژ سفارش داده شده مشتری توجه شود، وجود اشکال در مراحل بعد مشخص شده و نسبت به حل آن اقدام می‌شود. چاپخانه‌داران بهتر است که از چاپ اضافه برای جبران باطله در مرحله بعد جلوگیری کنند تا به مشکلات مراحل مختلف تولید خود و کیفیت کار اپراتورها و ماشین‌چی‌ها پی ببرند. ( البته این به معنی حذف باطله استاندارد تولید نیست )
· تلفات زمانی ناشی از انتظار : هر جا که با انباشتگی محصول چاپی و عدم کاربر روی آن رو‌به‌رو باشیم، با ضایعات ناشی از انتظار مواجه شده‌ایم.به‌طور معمول در روش‌های سنتی تولید، بیش از 95 % زمان صرف شده بر روی یک سفارش چاپی، شامل زمان‌هایی است که آن محصول بلاتکلیف یا منتظر عملیات است. بدین‌ترتیب عمده زمان بین سفارش تا تحویل کالا، ناشی از زمان‌هایی است که کار چاپی ناتمام، در انتظار شروع عملیات بعدی در کف چاپخانه بلاتکلیف است. علت مواجه شدن با این حالت، بیشتر به خاطر گردش ضعیف مواد، طولانی بودن زمان تولید سفارشات و فاصله زیاد واحدهای تولید با یکدیگر است. به عبارت دیگر یک ساعت وقفه در یک فرآیند گلوگاهی، به معنای یک ساعت وقفه در تولید خروجی چاپخانه است که به هیچ عنوان قابل جبران نیست. اتصال فرآیند‌ها به یکدیگر به نوعی که خروجی یکی به‌طور مستقیم به دیگری تغذیه شود، تا حد زیادی زمان انتظار را کاهش می‌دهد.
از جمله زمان‌هایی که به خاطر انتظار بی‌مورد تلف می‌شود، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- اتلاف وقت به خاطر طولانی شدن زمان تعویض یک سفارش با سفارش دیگر بر روی ماشین چاپ
- انتظار محصولات چاپی نیمه‌کاره‌ای که منتظر عملیات بعدی هستند
- انتظار برای رسیدن مواد اولیه به ماشین‌خانه
- انتظار به خاطر خرابی ماشین
- زمان صرف شده برای نصب پلیت روی ماشین چاپ
- انتظار برای تأیید نمونه چاپی
- تأخیر در دریافت فرم سفارش توسط عوامل تولید
- انتظار برای دریافت پاسخ پرسشی که قبلاً باید گرفته می‌شد (نظیر مشخصات فنی کار چاپی، تیراژ و... )
- انتظار برای فرستاده شدن دوباره فایلی که در ابتدا اشکال فنی داشته و باز نمی‌شده است، ولی لیتوگرافی در زمان حضور مشتری آن را چک نکرده است و ...
- انبارداری بی‌مورد : انباشتگی مواد اولیه نظیر بندهای کاغذ بلاتکلیف، کار چاپی نیمه کاره و محصول چاپی نهایی در قسمت‌های مختلف چاپخانه، نتیجه بارز وجود اشکال در سیستم است. انبار کردن زیادی مواد اولیه، باعث مخفی ماندن مشکلات در ماشین‌خانه شده و مانع شناسایی و حل این مشکلات به منظور بهبود عملکرد عملیات تولید می‌شود. انبار کردن زیادی سبب افزایش زمان سفارش تا تحویل کالا، اشغال فضای ماشین‌خانه، تأخیر در شناسایی مشکلات و بی‌ارزش شدن اهمیت ارتباط درست و مؤثر چاپخانه در درون و یا با بیرون خود می‌شود. اگر حرکت مواد، میان بخش‌های مختلف تولید و پشتیبانی به سهولت صورت گیرد، بهبود کیفیت خدمات به مشتریان امکان‌پذیر شده و از انبارداری‌های بی مورد و هزینه‌های مربوطه کاسته می‌شود . برای مثال اگر ارتباط درستی میان چاپخانه و مشتری وجود داشته باشد، مشتری از زمان پایان عملیات تولید و آماده شدن نهایی سفارش خود آگاه بوده و به محض اتمام تولید، کار خود را تحویل می‌گیرد و از چاپخانه می‌برد. این در حالی است که در اغلب موارد با انباشتگی کارهای آماده در محیط چاپخانه روبرو هستیم که مشتری برای تحویل گرفتن آنها هنوز مراجعه نکرده است و این حالت نه تنها فضای زیادی از چاپخانه‌ها را که به طور عمده کوچک هم هستند می‌گیرد، بلکه احتمال خراب شدن محصول چاپی را نیز افزایش می‌دهد.
- حمل و نقل و انتقال بی‌مورد مواد و کالا: نقل و انتقال سفارش‌های چاپی تکمیل نشده بین بخش‌های مختلف تولید، هزینه‌بر بوده و چیزی به ارزش کالا اضافه نمی‌کند. نقل و انتقال بیش‌از‌حد و غیر‌ضروری محصولات چاپی باعث خراب شدن کارهای چاپی و صدمه دیدن کیفیت کار می‌شود. اگر هم از وسایل خاص نقل و انتقال برای جابجایی کارهای چاپی استفاده می‌شود، خود مستلزم سرمایه‌گذاری بر روی خرید این تجهیزات بوده و در عین تحمیل هزینه‌های بیشتر به چاپخانه، هیچ ارزشی به محصول اضافه نمی‌کند. البته همیشه نمی‌توان از نقل و انتقال‌‌ها جلوگیری کرد، چرا که جابجایی دستگاه‌ها خود هزینه بر بوده و از طرفی شناسایی آن که چه کاری باید بعد از کارهای دیگر رخ دهد همیشه ساده نیست. برنامه‌ریزی ضعیف تولید و هماهنگ نبودن واحدهای مختلف تولید با یکدیگر ممکن است باعث نقل و انتقال بی مورد و مکرر کارهای چاپی نیمه‌کاره بین بخش‌های مختلف تولید شود.
- انجام عملیات غیر‌ضروری : خارجی‌ها ضرب‌المثلی دارند به این مضمون که «هیچوقت از پتک برای شکستن فندق استفاده نکنید.» بدین معنا که بسیاری از افراد برای انجام کارها از ابزار بسیار دقیق و گران قیمتی استفاده می‌کنند که ضروری نبوده و راه‌های ساده‌تری نیز برای آن وجود دارد. برای مثال در بعضی از مواقع با یک لوپ ساده بسیاری از مشکلات چاپی بر روی فرم قابل شناسایی است که بعضی از افراد برای کشف آنها به سراغ ابزار گران قیمت و پیچیده می‌روند که به خاطر دشواری کار با آنها از اصل موضوع صرفنظر می‌شود. این‌که برای انجام هر کاری ساده‌ترین روش کدام است بسیار کارسازبوده و در اکثر مواقع باعث افزایش سرعت کار می‌شود.
- رفت و آمدهای غیر ضروری افراد : این نوع ضایعات ریشه در اشکالات ارگونومیک داشته و در انواع حرکات بی‌موردی که اپراتورها روزانه انجام می‌دهند نظیر: خم شدن، حرکات کششی، راه رفتن و بلند کردن وسایل مشاهده می‌شود. این دسته از ضایعات به مسایل ایمنی و سلامتی کارکنان نیز مربوط می‌شود که در سایه قوانین و آیین نامه‌های حاکم بر محیط‌های صنعتی، مشکل اساسی برای شرکت‌ها به دنبال خواهد داشت. کارهایی که مستلزم حرکات بدنی زیادی است باید بررسی شده و به بهبود آنها به کمک پرسنل چاپخانه اقدام شود. در اغلب موارد چیدمان ضعیف تجهیزات و بخش‌های مختلف چاپخانه موجب می‌شود که فاصله فیزیکی محل عملیات قبلی و بعدی خیلی زیاد باشد و کارگران ناچار بین قسمت‌های مختلف در رفت و آمد دائمی باشند.
- خرابی‌ها: بروز اشکال کیفی در محصول که به دوباره‌کاری یا باطله می‌انجامد هزینه‌های زیادی را به واحد چاپی تحمیل می‌کند. از جمله عوامل این هزینه‌ها به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- بازرسی‌های دوباره و چندباره
- زمان‌بندی دوباره تولید
- هدر رفتن ظرفیت تولید
- بی اعتبار شدن چاپخانه نزد مشتری که مانع ارائه سفارشات بعدی به چاپخانه می‌شود.
در بسیاری از واحدهای چاپی، هزینه کل ناشی از اشکالات کیفی، درصد قابل ملاحظه‌ای از هزینه کل تولید را شامل می‌شود. با شرکت دادن کارکنان و بهبود مستمر کارها و روش‌ها، فرصت‌های زیادی پیش روی واحد چاپی برای کاستن از اشکالات کیفی قرار خواهد داشت. منابع درست مصرف نشده ، نظیر مرکب اضافه مانده از چاپ یا کاغذ برش خورده اضافه بر مقدار مورد نیاز که دیگر قابل استفاده نیستند، از انواع خرابی‌ها محسوب می‌شوند.
شاید بزرگترین ضایعات، بهره برداری کم از استعداد نیروی انسانی و قدرت تعقل آنها است. اگر مدیران یاد بگیرند که عقیده کارکنان را جویا شده و آَن‌ها را در فعالیت‌های حل مسأله مشارکت دهند، از آن چه قادر به انجام آن خواهند بود متعجب خواهند شد. غالباً کارکنان چند ساعتی سر کار می‌آیند، مهارت‌های خود را ارتقا می‌دهند و انجام کارهایی به آنها محول می‌شود، ولی به ندرت از آنها خواسته می‌شود که مغز خود را به کار گیرند. چرا بعضی از شرکت‌ها در حالی که آدم‌های با تجربه زیادی در اختیار دارند، تفکر را تنها به دوش یک یا چند مدیر می‌اندازند ؟
سخن آخر
به هر ترتیب، شناسایی و حذف ضایعات در مرکزیت رویکرد رقابتی قرار دارد. ضایعات در هر جنبه‌ای از کسب و کار ممکن است بروز کند.ضایعات دشمن کسب و کار است. ضایعات هزینه‌ها را بالا می‌برد، کیفیت را پایین می‌آورد، زمان انجام فعالیت را افزایش داده و سرعت پاسخگویی به خواست و نیاز مشتری را کند می‌کند. ضایعات به هیچ ارزشی منجر نمی‌شوند. محیط کار به گونه‌ای باید طراحی شود که با ایجاد فضای مناسب افراد را به استفاده از مهارت‌های خلاقانه و حذف اشکال مختلف ضایعات در کارهایی که انجام می‌دهند تشویق کند.
https://www.linkedin.com/in/mohammadreza-mehdizade
09101436763