چالش‌های صنعت چاپ برای بیرون کردن آلودگی از محیط چاپخانه
صنعت چاپ سبز می‌شود
برگرفته و خلاصه شده از: ضمیمه نشریه ReportKBA
پدیده گرم شدن کره زمین و گسترش حفره ایجاد شده در لایه اوزون در نواحی قطبی سبب افزایش حساسیت نسبت به حفظ محیط زیست در بسیاری از جوامع شده است. به گونه ای که امروزه کشورهای عضو اتحادیه اروپا به همراه بسیاری از تشکل‌های اقتصادی به عنوان پیشگامان حرکتی پیشگیرانه به تصویب قوانین و استانداردهایی برای حفظ محیط زیست روی آورده‌اند. این استانداردها تاثیر بسزایی بر صنعت چاپ به عنوان یکی از بزرگترین مصرف کننده‌های محصولات به دست آمده از طبیعت و مواد شیمیایی که سهم عمده‌ای در فرستادن گازهای سمی و ذرات گردوغبار و ایجاد سروصدا دارد، گذاشته است. در ادامه به چالش‌های پیش روی این صنعت در اجرای قوانین و به دست آوردن استانداردهای آن می‌پردازیم.
مواد مصرفی و ایجاد آلودگی
امروزه محصولات چاپی یکبار مصرف از جمله کاغذ و بسته بندی‌ها به عنوان منبع اصلی ضایعات بر جای مانده از صنعت چاپ در طبیعت محسوب می‌شوند. علیرغم گسترش چشمگیر رسانه‌های الکترونیک در جهان و استفاده از مواد دیگری به جای کاغذ در چاپ بسته‌بندی‌ها، به علت نقش عمده ای که کاغذ در صنعت چاپ دنیا ایفا می‌کند همچنان مصرف آن در هر سال رو به افزایش است. به همین دلیل فشار زیادی بر این صنعت برای استفاده از روش‌های جدید در تولید به منظور کاهش باطله وجود دارد. از جمله این روش‌ها می‌توان به فن‌آوری‌های جدید ارائه شده توسط سازندگان ماشین‌آلات چاپ به منظور مشارکت در کاستن از میزان مواد مصرفی اشاره کرد.
در سال 1999 بررسی اطلاعات به دست آمده از داده‌های موجود درباره میزان تولید گازهای سمی توسط صنعت چاپ در آلمان و انتشار این مطلب توسط اوکوپول (OKOPOL)که صنعت چاپ آلمان با تولید سالیانه 70000 تن گاز سمی و ارسال آن به طبیعت در میان آلوده‌کننده‌ترین صنایع این کشور قرار گرفته است، بسیاری از دست‌اندرکاران عرصه چاپ و تولید مرکب و مواد مصرفی و مواد شیمیایی را به فکر یافتن راه حلی اساسی و پایدار برای حل این موضوع انداخت. البته در این اطلاعیه علاوه بر گازهای سمی (VOC)موارد دیگری از قبیل آلودگی صوتی ناشی از چرخش موتورها و چرخ دنده‌ها و حرکت بخش‌های متحرک در ماشین‌های چاپ، بخار مرکب، گردوغبار تولید شده حاصل از کاغذ و پودرها و گاز اوزون نیز به عنوان منابع آلودگی مد نظر قرار گرفتند.
جایگزین مواد آلاینده
به منظور کاهش آلودگی‌های ناشی از مواد مصرفی در حوزه‌های مختلف صنعت چاپ، مواد جایگزینی در رشته‌های پیش از چاپ، چاپ و پس از چاپ جست‌وجو می‌شود.
پیش از چاپ
با ورود صنعت چاپ به دنیای دیجیتال و استفاده از روش تصویربرداری مستقیم بسیاری از کارهای انجام شده پیش از چاپ افست، گود، فلکسو و غیره و مواد تولید شده ناشی از آن‌ها از جمله فرآیند کپی‌کردن که موجب تولید گاز اوزون می‌شود و تولید فیلم و ساخت پلیت که مقادیر زیادی رسوبات جیوه از خود بر جای می‌گذارد، اموری غیر ضروری به نظر می‌رسند.
چاپ افست
تولید گازهای سمی در اثر تبخیر الکل ایزوپروپیل موجود در محلول به کار رفته در منبع نوردستگاه‌های افست خشک از جمله مسائلی است که همواره مورد توجه بوده است. از جمله راهکارهای پیشنهادی برای حل این معزل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش میزان الکل به‌کار رفته
- استفاده از دستگاه‌های چاپ هیبرید- که در آن‌ها از مواد دیگری به عنوان جایگزینی برای الکل استفاده شده است
- به کارگیری ماشین آلات افست خشک که به طور کلی هیچ حلالی ندارند
- جایگزین ساختن این گازها در واحدهای تمیز کننده غلتک‌ها و نوردهای دستگاه با روغن‌های گیاهی و معدنی با نقطه جوش بالا که پس از فیلتر شدن دوباره قابل استفاده هستند
- به کارگیری مرکب‌های جامد (البته ماده به کار رفته در دستگاه‌های چاپ هیبریدی نیز خود بعد از چندین بار چرخش و بازیافت سرانجام به صورت ماده‌ای بسیار خطرناک برای محیط زیست دفع و وارد طبیعت می‌شود.)
استفاده از ماشین آلات چاپ افست خشک علاوه بر کاستن از میزان گازهای سمی از تولید بخار مرکب در فضای چاپخانه نیز جلوگیری به عمل می‌آورد. همچنین این ماشین‌ها برای چاپ با کیفیت بالا تنها به مقدار کمی پودر نیاز دارند که این مقدار اندک نیز به همراه گردوغبار کاغذ توسط سیستم‌های تمیز کننده هوا نظیر ACSقابل جمع‌آوری هستند. از آنجایی که تاباندن اشعه ماورای بنفش برروی پوشش‌ها و مرکب‌های مایع به منظور خشک کردن آن‌ها سبب تولید گاز اوزون می‌شود، به کارگیری مرکب‌های جامد علاوه بر حذف گاز اوزون از هزینه‌های گزاف تحمیلی برای خشک کردن مرکب‌های UVمی‌کاهد.
چاپ گود
کاهش قابل توجه میزان مایع تولون تولید شده در چاپ گود به علت استفاده از مرکب‌های حاوی مقادیر بسیار کمتری از این مایع و به کارگیری فن‌آوری‌های جدید در فشرده‌سازی و بازیابی گرما از هوای گرم خشک‌کن‌ها باعث شده تا این مواد دیگر به عنوان تهدیدی برای محیط زیست و سلامت بشر به حساب نیایند. همچنین امروزه پوشش‌های سرطان‌زای نیتروبنزن دار جای خود را به حلال‌های بی ضرر دو عنصری مانند آنچه در چاپ فلکسو به کار می‌روند داده‌اند و مرکب‌های آب‌پایه به دلیل هزینه‌های سنگینی که برای خشک شدن تحمیل می‌کنند به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
چاپ فلکسو (برجسته)
در گذشته سوختن حلال‌های به کار رفته در مرکب‌های چاپ فلکسو در خروجی هواکش ماشین‌ها و بازیافت آن‌ها سبب تولید مقادیر زیادی گازهای سمی الکلی و بودار می‌شد. به همین خاطر امروزه بیشتر از مرکب‌های UVبرای چاپ بر روی فیلم و از مرکب‌های آب پایه برای چاپ بر روی ورق‌ها و صفحات مواج استفاده می‌شود.
چاپ سیلک اسکرین
مرکب‌های به کار رفته در چاپ سیلک اسکرین از تنوع بسیاری برخوردارند. در این دستگاه‌ها بسته به سطح چاپی، می‌توان از مرکب‌های نامرغوب که مقادیر زیادی VOCتولید می‌کنند تا مرکب‌های آب پایه و UVکه هیچ گونه ضرری برای طبیعت از نظر تولید گازهای سمی ندارند، استفاده کرد. لازم به ذکر است که در ماشین آلات سیلک اسکرین، شابلون‌سازی به مراتب ضایعات بیشتری نسبت به تمیز کردن واحدهای مرکب به دنبال خواهد داشت.
چاپ دیجیتال
روش الکتروفتوگرافیک (نظیر آنچه در ماشین‌های کپی و پرینترهای لیزری به کار گرفته می‌شود) دارای مشکلاتی است که آن را در زمره روش‌های ناسازگار با محیط زیست قرار می‌دهد. از جمله این موارد می‌توان به تولید ذرات ریز جامد در هنگام استفاده از تونرهای خشک و وارد شدن مواد بسیار خطرناکی مانند بنزن و ترکیبات نیتروژن دار و فلزات سنگین به طبیعت در اثر استفاده از تونرهای نامرغوب و غیر استاندارد اشاره کرد. این در حالی است که حتی استفاده از مرکب‌های UVو جوهرافشان (Ink Jet)نیز به دلیل این که در تولید آن‌ها حلال‌های خطرناکی مانند اتیل استات و بوتیل استات به کار رفته‌اند نمی‌تواند به طور کامل از تولید گازهای سمی و مواد یاد شده جلوگیری به عمل آورد. به نظر می‌رسد که تنها راه موثر برای حذف این مواد خطرناک در هنگام چاپ به روش جوهر افشان استفاده از مرکب‌های آب پایه باشد.
عملیات تکمیلی ناپیوسته
در راستای حرکت صورت گرفته در استفاده از تکنولوژی‌های جدید و دوستدار طبیعت، امروزه شاهد تقاضای روزافزون برای استفاده از لمینیت‌های مرطوب، حرارتی (Thermal)و گرانولی به جای انواع خشک آن و تولید مرکب‌های آب پایه، UVو فیلم‌های لمینیت در مراحل تکمیلی هستیم. به علاوه به عنوان استانداردی برای این حلقه از زنجیره چاپ میزان پنج تن VOCدر سال به عنوان آستانه آلوده کنندگی این بخش تعیین شده است.
قوانین و استانداردهای کلی وضع شده در راستای حفاظت از محیط زیست
امروزه با افزایش آگاهی مردم نسبت به عواقب جبران ناپذیر ناشی از تخریب محیط زیست توسط بشر، تمایل بازار برای خرید محصولات سبز و دوستدار طبیعت روز به روز در حال افزایش است. به گونه‌ای که صنعتگران مختلف ابداع و به‌کارگیری روش‌های نوین در تولید را به منظور کاستن از میزان آلایندگی برگ برنده خود در جذب بازار می‌دانند. در این میان فعالان عرصه چاپ و بسته‌بندی نیز با تلاش برای دریافت گواهینامه‌های زیست محیطی مختلف و به کارگیری متخصصان در بخش مدیریت محیط زیست وارد رقابت فشرده‌ای با یکدیگر شدند. از جمله این گواهینامه‌ها می‌توان به سری گواهینامه‌های 14000 ISO که استفاده از سیستم مدیریت محیط زیست را توسط شرکت دارنده آن تضمین می‌کند، گواهینامه EMASکه در قبال سیاست‌های اتخاذ شده زیست‌محیطی توسط کمپانی‌ها به آن‌ها اهدا می‌شود و گواهینامه‌های PEFC و FSC برای حفاظت از جنگل‌ها اشاره کرد.
بر اساس تعهدات بین‌المللی موجود که به امضای بسیاری از کشورها رسیده است قوانین وضع شده توسط موسسه OECDکه30 کشور بزرگ صنعتی جهان در آن عضویت دارند برای تمامی کشورها لازم الاجرا هستند. علاوه بر قوانین بین‌المللی موجود ،اتحادیه اروپا نیز در راستای فعالیت‌های زیست محیطی خود با هدف برانگیختن توجه و احساس مسئولیت بیشتر در میان کشورهای عضو این اتحادیه در برابر مسائلی از قبیل آلودگی آب و خاک و هوا، اقدام به وضع قوانین و استانداردهای جداگانه‌ای در حوزه چاپ کرده است. (از جمله تعیین سقفی برای میزان آلایندگی این صنعت و ملزم نمودن فعالان عرصه چاپ به آشنایی با چگونگی استفاده از مواد شیمیایی خطرناک.) همچنین کشورهایی نظیر آمریکا، دانمارک، سوئد و سوئیس به علت فرهنگ و شیوه متفاوت زندگی در آنجا علاوه بر پایبندی به قوانین بین‌المللی اقدام به وضع قوانین سخت‌گیرانه دیگری کرده‌اند. به عنوان مثال در کشور سوئیس چاپخانه‌های استفاده کننده از مواد پاک کننده الکل‌دارکه با مصرف این مواد مقادیر فراوانی گاز سمی را روانه طبیعت می‌کنند ملزم به پرداخت مالیات‌های بسیار سنگین می‌شوند. همچنین در کشورهای دانمارک و سوئد به علت ممنوعیت استفاده از ترکیبات CFCبه عنوان خنک کننده منابع نور ماشین‌آلات چاپ، استفاده از دستگاه‌های چاپ بدون آب رواج بسیاری دارد.
با توجه به این که سرپیچی از قوانین زیست محیطی مصوب در کشورهای اروپایی از سوی فعالان عرصه چاپ در رده‌های مختلف کاری (از کارگران ساده چاپخانه‌ها تا سطوح مدیریتی و افرادی که به طور غیر مستقیم در این عرصه در حال فعالیت هستند) جرم شناخته شده و می‌تواند عواقب سنگینی را برای اشخاص و ارگان‌ها در پی داشته باشد، راه‌اندازی بخش جدیدی در مدیریت شرکت‌ها تحت عنوان مدیریت محیط زیست به منظور جلوگیری از ضرر و زیان‌های احتمالی امری ضروری به شمار می‌رود. این بخش علاوه بر زیر نظر قرار دادن شرکت از نظر میزان آلایندگی، وظیفه همسوسازی فعالیت‌ها با آخرین دستاوردها و قوانین مصوب و آموزش کارمندان را بر عهده دارد. همچنین داشتن بیمه مسئولیت در برابر خسارت احتمالی وارد شده به طبیعت برای ادامه فعالیت چاپخانه‌ها الزامی است.
تاثیر قوانین وضع شده بر صنعت چاپ
در اروپا با ابلاغ دستورالعمل IPPCبه کشورهای عضو اتحادیه اروپا از سوی این اتحادیه که منجر به هماهنگ شدن این کشورها در اجرای قوانین مبارزه با آلودگی محیط زیست شد، تغییراتی در استانداردهای موجود برای حلقه‌های مختلف موجود در زنجیره چاپ به وجود آمد و چاپخانه‌های قدیمی ملزم به تطبیق خود با این استانداردها تا پائیز سال 2007 شدند. ضمن این که محدودیت‌هایی در میزان مصرف حلال‌های تولیدکننده VOCدر هر ساعت از فعالیت چاپخانه به و جود آمد. لازم به ذکر است که این سقف‌های تعیین شده برای مواد مختلف هر ساله مورد تجدیدنظر و به روزرسانی قرار می‌گیرند.
برای دست یابی سریع تر به صنعت چاپی سبز علاوه بر وضع مقررات و دستوالعمل‌هایی نظیر IPPC، اقدامات دیگری در زمینه به‌کارگیری تکنولوژی‌های مدرن با میزان آلایندگی کمتر و یافتن راهکارهایی برای مواجهه با پسماندهای سمی و خطرناک برجای مانده از چاپ در طبیعت صورت گرفته است. تاسیس موسسه مطالعات تکنولوژیک در اسپانیا یکی از این اقدامات به شمار می‌رود. این موسسه با همکاری متخصصان صنعت چاپ از شرکت‌های مختلف از جمله کمپانی KBAآلمان اقدام به معرفی بهترین تکنیک‌های موجود که برای محیط زیست کمترین آسیب را در پی خواهند داشت به چاپخانه‌داران می‌کنند و آن‌ها نیز موظف به استفاده از این روش‌ها در کار خود می‌باشند.
در صنعت چاپ و بسته‌بندی بر خلاف مواد پارچه‌ای و غیر پارچه‌ای مورد استفاده برای تمیز کردن و مخازن قابل شستشو و پرشدن، باطله‌های کاغذ و ضایعات مربوط به بسته بندی تنها قابل بازیافت شدن هستند و بسیاری از مواد و ترکیبات مصنوعی نیز باید سوزانده شوند. به همین منظور دست‌اندرکاران عرصه چاپ و بسته‌بندی از سال 1998 تلاش گسترده‌ای را برای اجرای تعهدات خود در استفاده از مواد اولیه کمتر در تولید محصولات قابل بازیافت و سوزاندن، برای حفاظت از منابع طبیعی آغاز نموده اند.
از سال 2007 نیز علاوه بر تاکید بسیار بر لزوم آگاهی از دستورالعمل‌های موجود برای حمل و نقل، نگهداری و استفاده از مواد خطرناکی نظیر مواد سمی، مایعات انفجاری و اشتعال‌زا و فلزات سنگین و غیره نظارت گسترده ای بر کالاهای وارداتی به اتحادیه اروپا به ویژه در حوزه اسباب بازی و کتاب کودک صورت گرفته است.
شرکت KBAبا استفاده از روغن‌های گیاهی در واحدهای تمیزکننده ماشین‌ها به منظور کاستن از میزان الکل مصرفی و قرار دادن صفحات کدر در دستگاه‌های UVو هیبریدی به منظور محافظت از کارگران چاپخانه در برابر اشعه UVاز حدود یک دهه گذشته، از پیشگامان صنعت چاپ در دستیابی به فناوری‌های دوستدار محیط زیست به شمار می‌آید. گواهینامه BDGPداده شده به سری ماشین‌های Rapidaبه خاطر همین ویژگی‌هاست. می‌توان به استفاده از یک جذب کننده گاز اوزون که وظیفه هدایت اوزون تولیدی در اثر برخورد فوتون‌های UVبا اکسیژن هوا را بر عهده دارد و نیز سیستم تمیز کننده هوای ACSبرای جذب پودر و گردوغبار کاغذ و اوزون باقی مانده در ماشین‌های افست ورقی و رول اشاره کرد. همواره مقدار زیادی پودر و گردوغبار کاغذ بر روی پنجه‌ها و لامپ دستگاه که در انتهای خشک کن و در محل خروجی ماشین چاپ قرار دارند می‌نشیند.
به همین دلیل برای حفظ سلامت کارگران و تمیز نگاه داشتن هوای چاپخانه سیستم ACSبه طور دلخواه و البته بنابر خواست مشتری بر روی دستگاه‌های این شرکت قابل نصب است.
Instagram.com/mehdizade_print
https://www.linkedin.com/in/mohammadreza-mehdizade
09101436763