به گزارش خبرنگار دفاعی-امنیتی باشگاه خبرنگاران؛ این روزها صحبت از ایجاد" منطقه پرواز ممنوع" در بخش‌هایی از سوریه است شاید یکی از سوالاتی که به ذهن آدمی خطور بکند این باشد که "پرواز ممنوع" در اصل به چه معناست وقتی قرار است در منطقه ای پرواز ممنوع اعلام می شود قرار است چه اتفاقی صورت بگیرد.آیا پرواز ممنوع صرفا ایجاد ممنوعیت در پرواز هواپیماها در آن منطقه است یا اینکه نوعی مقدمه چینی برای حمله نظامی به آن کشور است.

منطقه پرواز ممنوع چیست؟

"منطقه پرواز ممنوع" ((no-fly zone قلمرو یا منطقه‌ای است که در آن هیچ هواپیمایی اجازه پرواز ندارد. این منطقه معمولا در فضای جنگی اعلام و اعمال می‌شود و به نوعی "خلع سلاح درآسمان آن منطقه " است و معمولا از هرگونه عملیات هواپیماهای جنگی  در محدوده اعلام شده جلوگیری بعمل می‌آید. هواپیمایی که حریم منطقه پرواز ممنوع را نقض کند با توجه به شرایط اعلام شده مورد هدف قرار خواهد گرفت.

با توجه به اینکه مفهوم " منطقه پرواز ممنوع " خیلی جدید است و فقط در سه درگیری نظامی تا بحال به اجرا در آمده است مدت زمان و اهداف پرواز ممنوع دستخوش تغییر بوده است و هیچ دستورالعمل و قاعده مشخصی برای اعمال یک چنین محدودیتی وجود ندارد.

قوانین بین‌المللی درباره منطقه پرواز ممنوع چه می‌گویند؟

اختیارات قانونی برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع در "فصل هفتم منشور سازمان ملل" در ماده 42 آمده است. مطابق این ماده اگر دیپلماسی موفق به حل و فصل و رفع تهدیدی که متوجه صلح بین‌المللی است نشود سازمان ملل اجازه می‌دهد " عملیاتی همانند تظاهرات، تحریم اقتصادی و عملیات نظامی از هوا، دریا و یا با توسل به نیروی زمینی به اجرا در بیایید".

بنابراین اولین گام برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع، کسب اختیار از پانزده عضو شورای امنیت سازمان ملل است که آن هم به دیپلماسی ماهرانه نیاز دارد زیرا هر یک از اعضای دائم شورای امنیت یعنی "آمریکا"، "روسیه"، "چین"، "انگلیس" و "فرانسه" می‌توانند با "حق وتو" جلوی این اقدام را بگیرند. بعنوان مثال در مورد لیبی کشورهای چین و روسیه با ایجاد منطقه پرواز ممنوع مخالف بودند، ولی در نهایت دیگر اعضای دائم شورای امنیت-فرانسه ،آمریکا و انگلیس-  آن‌ها را متقاعد کردند که به طرح رای مثبت بدهند.

یکی از دلایل پیچیدگی به اجرا گذاشتن منطقه پرواز ممنوع ، این است که کشورهایی که تسلیحات و نیروهای نظامی به این مناطق می‌فرستند نمی‌دانند چطور با ناقضین منطقه پرواز ممنوع برخورد کنند و توافقی در مورد " نحوه برخورد "Rule of engagement" " با ناقضان بدست نیامده است.

در چه کشورهایی تاکنون منطقه پرواز ممنوع وضع شده است؟

در سال 1991 کشورهای ،آمریکا ،انگلیس،فرانسه ، ترکیه و چند کشور دیگر در بحث منطقه کرد نشین شمال عراق با ایجاد منطقه پرواز ممنوع مانع از پرواز هواپیما در فراز این منطقه شدند. هدف از این اقدام جلوگیری از بمباران و حملات شیمیایی "منطقه کردنشین عراق" از طرف رژیم صدام بود. هر چند این کشورها قطعنامه 688 شورای امنیت را مبنای عمل خود قرار داده بودند ولی" بطرس غالی "دبیر کل وقت سازمان ملل متحد" در طی مصاحبه در سال2003   اذعان داشت " اعمال منطقه پرواز ممنوع با استناد به قطعنامه 688 غیر قانونی بود". گفتنی است قطعنامه 688 سازمان ملل سرکوب مردم کرد توسط رژیم عراق را محکوم کرده بود و از این کشور خواسته بود به سازمان‌های بشر دوستانه برای کمک به آسیب‌دیدگان اجازه ورود و انجام اقدامات لازمه را بدهد. قطعنامه 688 با ده رای موافق ، سه رای مخالف (یمن ،لیبی ،کوبا) و دو رای ممتنع (چین و هند) اعضای شورای امنیت به تصویب رسید.

سال 1992 شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه 781 عملیات نظامی هوایی در آسمان بوسنی هرزگوین را ممنوع اعلام کرد. با تصویب این قطعنامه " ناتو " ماموریت یافت تا بر نقض منطقه پرواز ممنوع نظارت کند ولی هیچ اقدامی علیه ناقضین منطقه پرواز ممنوع انجام ندهد. پس مشاهده چندین مورد پرواز جنگنده‌ها بر فراز بوسنی ، شورای امنیت سازمان ملل با تصویب قطعنامه 816 در سال 1993 ضمن اعمال منطقه پرواز ممنوع اجازه داد که اعضای سازمان ملل اقدامات متناسب را در برخورد با ناقضان منطقه پرواز ممنوع انجام دهند." پس از این جنگنده‌های ناتو در طی دو سال عملیات‌های مختلفی را در تعقیب جنگنده‌های صرب در منطقه انجام دادند که در چندین مورد هم به سقوط جنگنده‌های صربستان انجامید.

در واکنش به خشونت‌های "رژیم معمر قذافی"، رییس‌جمهور مخلوع لیبی، در جنگ داخلی لیبی در سال 2011 شورای امنیت سازمان ملل طرح منطقه پرواز ممنوع را به تصویب رساند. مطابق این قطعنامه اعضای سازمان ملل اجازه داشتند برای جلوگیری از حملات دولت لیبی به غیر نظامیان اقدامات لازم را انجام بدهند.

علت اینکه تاریخچه " منطقه پرواز ممنوع" از قدمت چندانی برخودار نیست ازآنجاست که برای اعمال و اجرای موفق منطقه پرواز ممنوع به رادارهای پیشرفته هوایی نیاز است و این تکنولوژی هم عمر چندانی ندارد.. کارشناسان نظامی معتقدند که صرف ممنوعیت پرواز در"منطقه پرواز ممنوع " کافی نیست بلکه برای گشت زنی و نظارت بیشتر باید سیستم‌های ضد هوایی در آن منطقه را از کار انداخت ویا از آن منطقه به جای دیگری انتقال داد و لذا معمولا با این توجیه در اولین مرحله با حمله به تاسیسات نظامی آن را از کار می‌اندازند.

اعمال منطقه پرواز ممنوع یک رویداد انفعالی نیست بلکه یک دخالت نظامی محسوب می‌شود.بنابراین هر لحظه احتمال واکنش کشوری که بر فراز آن منطقه پرواز ممنوع اعمال می‌شود وجود دارد.

در واقع اصطلاح " منطقه پرواز ممنوع" حسن تعبیری است که برای اعلان جنگ و بمباران منطقه مورد نظر بکار می‌رود. و آنچه که در پشت این حسن تعبیر نهفته است حمله نظامی به آن کشور است چرا که بلافاصله پس از اعلام منطق پرواز ممنوع مراکز تسلیحاتی و نظامی آن کشور توسط جنگنده های کشورهای اعمال کننده طرح بمباران می شود. علت اینکه این تعبیر به کار برده می شود آن است که نمی شود بطور مستقیم به افکار عمومی گفت که می خواهیم به فلان کشور حمله نظامی بکنیم و ویا جنگ جدیدی را شروع می کنیم.

در صورت ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سوریه، کدام مناطق این کشور بمب‌باران خواهند شد؟

به گزارش فارن‌پالیسی، اگر آمریکا قصد دخالت نظامی در آمریکا داشته باشد، احتمالا باید منطقه پرواز ممنوع در این کشور اعمال شود. انجام این کار هم به دلیل شرایط حاکم درسوریه چندان هم دشوار نیست.

با ایجاد منطقه پرواز ممنوع، آمریکا و دیگر کشورهایی که به خاک سوریه حمله کنند، از تمامی امکانات از بمب‌افکن‌های رادارگریز B-2 گرفته تا زیردریایی‌ها و موشک‌های کروز تام‌هاک استفاده خواهند کرد تا شبکه‌های کنترل دفاعی و سایت‌های موشکی سوریه را نابود کنند.

این وضعیت مشابه آن چیزی است که در سال 2011 در عملیات اودیسه علیه لیبی انجام شد، با این تفاوت که پدافند هوایی سوریه به مراتب از لیبی قدرتمندتر است و این عملیات باید گسترده‌تر انجام شود. بعد از آنکه این عملیات اولیه خطرناک‌ترین بخش‌های سیستم دفاع هوایی سوریه را نابود کرد، دیگر جنگنده‌های آمریکایی از جمله "15”F-،”F-16” نیروی هوایی (بخشی از این جنگنده‌ها در اردن مستقر هستند) و جنگنده‌های "سوپر هورنت" و "هورنت" متعلق به نیروی دریایی برای پرواز آزاد خواهند بود تا جنگنده‌های سوریه را روی زمین یا در آسمان هدف قرار دهند.

به گفته "آنتونی کوردزمن" عضو برجسته "مرکز مطالعات بین‌المللی و راهبردی"، تمام این جت‌ها باید حداقل از روی یک "ناو هواپیمابر" پرواز کنند. در این حمله هم‌چنین جنگنده‌هایی که در پایگاه‌های هوایی آمریکا در ترکیه و احتمالا اردن مستقر هستند به علاوه جنگنده‌های مستقر در دیگر کشورهای خاورمیانه، شرکت خواهند کرد. این جنگنده‌ها باید توسط "هواپیماهای سوخت‌رسان"، "هواپیماهای راداری  "JSTARS‌ و AWACS""، "جت‌های پارازیت‌‌انداز "EA-6B، "پهپادهای شناسایی" و دیگر "هواپیماهای جمع‌آوری اطلاعات" حمایت شوند.

البته،‌ آماده‌سازی چنین عملیاتی هزینه‌های بالایی در پی دارد و زمان زیادی لازم است تا بتوان به اهداف کامل آن دست یافت. نباید از یاد برد که جنگنده‌های آمریکا و ناتو از مارس 2011 تا اکتبر 2011 در آسمان لیبی گشت‌زنی می‌کردند.

مجله فارن‌پالیسی، نقشه و مختصاتی از 23 منطقه که عمدتا پایگاه‌های نیروی هوایی ارتش سوریه هستند را در گزارش خود منتشر کرده است که در صورت ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سوریه، توسط نیروهای متخاصم بمب‌باران خواهند شد.